«Probationes» — Auctores varii

1397 Probationes et illustrationes eorum quae in Diatriba de illustri genere S. Bernardi abbatis Clarevallensis asseruntur vel proponuntur. I. 422 (Ex Chronico S. Petri Vivi Senonensis ad annum 715.1397D

Obiit Dagobertus rex junior XIV Kalendas Februarii; qui regnavit in Francia annis quinque, etc. Temporibus istius Dagoberti refulsit sanctus Ebbo archiepiscopus (Senonensis) miraculis et nobilitate clarus. Fuit autem ex castro Tornodorensi natus, et ejusdem pagi comes et dominus, a parentibus tamen divina providente clementia litteris ad imbuendum traditus, quibus, dante Deo, sodales omnes quos in scholis habebat superavit, et sapientia et eloquentia praecessit. Ubi autem parentibus orbatus est, ad regimen castri et pagi, quod sibi haereditario jure competebat acclamatus, latenter fugit, et in monasterio Sancti Petri Vivi sub abbatis imperio Deo militavit. In processu vero temporum mortuo 1398C ipsius loci abbate, abbas factus est. Postea autem obeunte Gerico archiepiscopo, 423 avunculo 1398D suo, totius cleri et populi acclamatione, et consensu regis, in pontificali sede Sanctae Mariae Sanctique Stephani protomartyris locatus, claruit signis et virtutibus.

Ibidem post paucos versus. In illis diebus domna Ingoara Deo sacrata, soror S. Ebbonis, fecit testamentum de haereditate sua Beato Petro, quae cum jacet in pago Tornodorensi, domno Chrodolino tunc abbate. Defuncto autem Chrodolino, successit ei Viraibodus, cujus in tempore alia soror B. Ebbonis Leoteria et Mummia similiter Deo sacrata, dederunt cunctam haereditatem suam Beato Petro, vivente adhuc et confirmante beato Ebbone fratre suo. Jacent istae duae sorores in coenobio Beati Petri, in oratorio Sanctae Mariae, ubi et ipse sanctus Ebbo 1399A consepultus, innumerabilibus post mortem claruit virtutibus.

Ad annum 1065.

Anno 1065. Bernardus miles, et dominus castri Barrimontis, in capitulo Sancti Petri Vivi, et uxor ejus Humberga, competierunt et receperunt ab abbate Gerberto, et a monachis ejusdem loci, quartam de villa quae dicitur Rictiacus, et de ecclesia ejusdem villae, similiter et de villa quae Pauliacus vocatur.

Ad annum 1074.

Anno 1074, fundatum est Molismense coenobium.

Ad annum 1113

Anno 1113, emit abbas Molismensis villam quae 1399B vocatur Pauliacus, de Milone filio Bernardi de Monte Barro, dans centum quinquaginta libras denariorum. Quae villa, cum appendiciis suis, est de donationibus 424 quas dederunt abbatiae Sancti Petri Vivi Senonensis, Ingoara et Leotheria, sicut et Rictiacum; quae ambae fuerunt sorores sancti Ebbonis. Dederunt etiam in pago Tornodorense villam quae vocatur Fontanas, cum omnibus appendiciis, et adjacentiis, et in pago Laslinse Bagnolum, et supra memoratum Pauliacum, in cujus parochia sita est Molismensis abbatia. Audiens autem abbas S. Petri Vivi Arnaldus hanc emptionem quam fecerat supradictus abbas de Pauliaco villa, quae est alodus S. Petri Vivi, adiit eum cum duobus monachis suis, Helduino scilicet priore, et Girardo cellerario, et 1399C calumniam fecit. Unde respondit ei abbas supradictus se locuturum cum Milone qui vendiderat, jam monacho, hoc scilicet anno 1113, inter S. Bernardi socios Cistercium ingresso, et cum aliis quorum consilio uti debebat, et responsurum se usque ad Rogationes quae primae futurae erant. Factum est autem hoc in fine istius anni de quo agitur, VII scilicet Idus Martii.

(Pergit enarrare ad annum 1114, non convenisse ad diem dictam Molismenses, ac Josceranno episcopo Lingonensi, cum forte Senonas advenisset, questum esse Arnaldum abbatem, tum de abbate Molismensi, tum etiam de Rainardo de Monte Barro, qui censum de Rictiaco, simul et de Pauliaco (unde res agebatur) plusquam per octo annos abstulerat. Sed variis Molismensium tergiversationibus longius 1399D protracta lite, tandem anno 1116, Joscerannum episcopum, in synodo sua autumnali disceptata causa, eas villas et abbati Molismensi, et Rainardo Montis Barri domino abjudicatas, Bernardo abbati S. Joannis de Prato, nempe Reomaensi, addixisse. Tunc autem expostulasse Rainardum de Monte Barro, et exclamasse Ecclesiam Retiacensem se et antecessores suos plus centum annis censualem de manu abbatum Sancti Petri Vivi tenuisse, et eam vi episcopali ab eo 425 extortam, abbatem monasterii S. Joannis occupasse, abbate Arnaldo monasterii S. Petri Vivi hoc ignorante. Reclamationes consequenter describit Arnaldi abbatis, primum coram episcopo Lingonensi, et duce Burgundiae aliisque proceribus in conventu habito apud Castrilocum, pro comite de Montebardo, et Clarembaudo de Capis; deinde apud Senonas, coram Conone episcopo Praenestino, legato apostolicae sedis, et denique coram Calixto papa II, usque ad annum 1120, nec aliud in ea causa decretum fuisse 1400A insinuat, deficiente et senio et viribus, ac anno demum 1124 abdicante Arnaldo abbate.

II. Tescelinus Sorus, Warnerius de Sumbernone, 1104. (Descripsit olim Petrus Naturalis ex tabulis Sancti Marcelli Cabilonensis.)

Notum sit omnibus, tam praesentibus quam futuris, quod Hugo dux Burgundiae, Odonis filius, calumniam faciebat de servitute super quibusdam hominibus in obedientia Sancti Marcelli, quae vocatur Floriacus. Unde prior Sancti Marcelli saepius ipsi duci et prudentibus viris ejus querimoniam fecit, donec temporum successione ad domnum Hugonem venerabilem Lugdunensem archiepiscopum, 1400B nomine similiter Hugonis nepotis ventum est: qui et ipse prior praedicti loci, de eadem calumnia saepius conquestus est. Post multas querimonias contigit eumdem priorem, Hugonem videlicet, ad praedictam villam venisse, causa placitandi cum quodam milite, et in eadem villa per quam transitus erat, duci hospitium praebuisse. Ubi per prudentes viros, videlicet Jocerannum cantorem Cabilonensis 426 ecclesiae, Rainerium ducis dapiferum, Tescelinum agnomine Sorum, Bernardum de Monteforti, et Warnerium de Sumbernone, atque Milonem de Frolles, et Achardum de Castellione, et caeteros ducis familiares, ipse prior accessit ad ducem, rogans eum ut calumniam praedictam derelinqueret, ut pater suus et ipsemet peccatorum suorum remissionem 1400C a Deo suscipere mereretur. Consilio ergo praedictorum suorum familiarium dux ipse persuasus, et divino terrore perterritus, recognoscendo peccatum patris sui et suum, dixit se facturum quod prior expetebat, tali tamen tenore, ut et in hoc saeculo aliquod terrenum munus acciperet, et in futurum pater ejus et ipse aeternam mercedem acquirerent. Dedit ergo ei prior palefredum unum, et ducentos solidos Divionensis monetae. Et insuper (quod ipse valde desiderabat, et pro quo potius hoc placitum fecit) anniversarium patris ejus constitutum est fieri semper et in antea apud ecclesiam Sancti Marcelli a priore et a caeteris fratribus qui ibi manserint; et pauperem 1400D unum pro utroque, patre scilicet et filio, et in supradicta obedientia, videlicet Floriaco, omni tempore pasci. Hoc placito hinc inde concesso et firmato, accessit ipse dux ad ecclesiam de Floriaco, tempore Paschalis papae, quarta feria paschalis hebdomadae, et videntibus et comprobantibus praenominatis viris, et aliis multis, stans ante altare, dimisit, et dereliquit, et dedit si quid juste in dicta calumnia habebat; nec amplius quidquam quaereret super illos viros et mulieres, qui illo tempore vivebant, quorum nomina sunt haec: Odilo, Warembertus, frater ejus Stephanus, Gausbertus, et caeteri ibidem denominati, cum uxoribus et sororibus eorumdem, et tota progenie 427 quae procreata erat, et deinceps procrearetur ab illis. In 1401A eodem quoque placito dux ipse praecepit praeposito suo, et tunc, et semper, ne in Floriaco teneret placitum ipse qui tunc erat praepositus, nec aliquis successor ejus, scilicet si contingeret quod aliquis de potestate Floriacensi, aliquam injuriam hominibus ducis vel homini faceret, praepositus ducis primum ante priorem veniret, ut ibi injuria emendaretur, si fieri posset; sin autem, antequam aliquod malum inde pro vindicta fieret, ante ducem causa tractaretur, vel ante illum cui dux commendaret. Quod si ille de quo dux praecepisset, rem non diffiniret, iterum ea actio ante ducem rediret. Praecepit etiam, et interdixit ne quis venatorum suorum, vel Bernarii sui, nec aliquis serviens ejus, in Floriaco quaestum nec violentiam faceret; nec 1401B Prior ejusdem loci, volentibus facere permitteret, nec aliquis rusticus eis daret. Et, ut certum et ratum hoc placitum semper teneretur, sub testimonio Dei et sanctorum, quorum ante altare stabat, videntibus cunctis qui aderant, genu flexo, donec finiretur Miserere mei, Deus, in absolutionem peccatorum suorum et patris ejus, susceptum librum posuit super altare, cum osculo pacis et veritatis. Confirmavit autem hanc chartam Hugo ipse, dux Burgundiae, fratre suo Henrico idem comprobante, ita videlicet quod in camera Divionensis abbatis, nomine Jarentonis posuit eam in manu venerabilis archiepiscopi Lugdunensis supra nominati, laudantibus et consentientibus Hugone ducis dapifero, Widone et Rainaldo de Grancei, Waltero conestabulo, 1401C et pluribus aliis, in praesentia reverendorum episcoporum, Roberti Lingonensis, Berardi Matiscensis, et Hugonis Antissiodorensis 428 abbatis, et in praesentia Hugonis Trecensis comitis, et multorum canonicorum Lugdunensium, anno ab Incarnatione Domini millesimo centesimo quarto, indictione XII, concurrente cum bissexto, et epacta XXII.

III. Tecelinus Saurus, 1106. (Ex autographo S. Benigni Divionensis.)

Anno Dominicae Incarnationis 1106, quarto decimo Kalendas Martii, quo anno et die domnus 1401D venerabilis papa Paschalis Divionensem consecravit ecclesiam, adhaerentibus et obsequentibus sibi Richardo Albanense episcopo, Aldone Placentino, Leodegario Vivariense, domno Roberto Lingonensi, Norgaudo Eduensi, post repositionem sanctarum reliquiarum in altari, ego Hugo dux admonitus a domno papa, promisi in sacrata manu ejus, quod Divionensem ecclesiam in eadem quiete et libertate dimitterem, qua dimiserat patruus meus bonae memoriae Hugo dux et monachus. Dimisi etiam et finivi quasdam exactiones et injustitias quas officiales mei faciebant, concedens ut omnes domus monachorum Dominicae, ab omni inquietudine et justitia mea, meorumque amodo essent liberae. In burgo etiam qui claustrum dicitur, concessi, ut si 1402A latrocinium factum fuisset et clamor ad monachos et ministeriales eorum deveniret, ipsi justitiam planam facerent, quod intelligimus LX solidorum. Portagium quoque Divionensis portae, quod pater meus de vino proprio monachorum Divionensium, ubiubi consistentium donaverat, laudavi 429 et confirmavi, et portagium Belnensis castri de meo superaddidi. Quod ipse pro patre meo feceram de Plumba iis confirmavi, et idem feci de villare, hoc retento, quod in anno duabus vicibus apud villare hospitarer. Hoc donum laude magnatorum meorum factum, in manu domni papae posui, et frater meus Henricus laudavit. Testes, Savaricus Verziacensis, Valo abbas de Latona, Rainerius dapifer, Josbertus vicecomes, Hugo de Granciaco, 1402B Hugo de Poliaco, Tecelinus Saurus, Hagono de Rocca, Walterius de Tilio, Widricus, Hugo frater ejus, Aymo de Castro, Willelmus de Tylecastro, Benzo, Milo de Frollesio.

IV. Henrici filii Roberti Burgundiae ducis anniversarium VII Kalendas Februarii. (Ex tabulis Odonis I, Burgundiae ducis, quibus dat Gregorio abbati et monasterio S. Sequani quatuor farinarios, pro celebrandis anniversariis avi sui Roberti, Henrici patris sui, et fratris sui Hugonis, III Idus Aprilis, 1093, indictione I, concurrente V, epacta XX.)

Hoc totum concedo, ut anniversarius agatur ducis 1402C Roberti, qui celebratur XII Kalendas Aprilis, et patris mei Henrici, qui celebratur VI Kalendas Februarii, et fratris mei Hugonis, cujus fuit obitus IV Kalendas Septembris.

V. 430 Monumentum Clarevallense matris S. Bernardi. (Ex Chrysostomo Henriquez in Fasciculo sanctorum ordinis Cisterciensis, lib. II, distinctione 41, cap. 4.)

Item etiam ibidem jacet piae recordationis nobilis Domina, et Deo devotissima Aleydis, mater doctoris egregii et Patris nostri B. Bernardi, primi Claraevallis abbatis: quae primo apud Divionem sepulturae 1402D tradita fuit in monasterio B. Benigni, postea vero, Domino volente et nobiscum pie agente, ad humilitatis nostrae excitandam et ampliandam devotionem, translata est usque Claramvallem, et coram altari Sancti Salvatoris collocata, anno Domini millesimo ducentesimo quinquagesimo, XIV Kalendas Aprilis.

VI. (Ex Menologio Cisterciensi Chrysostomi Henriquez, pridie Nonas Aprilis.)

In Gallia beata Aleydis, mater sanctissimi Patris nostri Bernardi, quae in saeculo non saeculariter vivens, filios quos Christo genuerat instruxit piissime; et multis virtutibus ac sanctis operibus gloriosa, 1403A die et hora a se praedictis, inter psallendum feliciter quievit in Domino.

VII. 431 Chapitre IV du premier livre de la Vie de S. Bernard, composée en sept livres par Guillaume Flameng, demeurant à Clereuaux, et jadis chanoine de Lengres. Imprimée à Troyes par Jehan Lecoq, pour Mace Panthoul libraire. Sans date. De la saincte vie et trespas de la mere sainct Bernard.

Aprês certain temps, ainsi comme sainct Bernard croissoit en aage et en grace enuers Dieu, et enuers toutes gens, et il vint d’enfance en adolescence (c’est en l’âage environ de XII ou de XIV ans) sa mere (AALET du Chasteau de Montbar) apres ce que elle eut bien et sainctement nourry ses enfans, 1403B desia entrans au siecle; ainsi, comme se elle eust tout parfaict et accomply ce que à elle appartenoit de faire, elle laissa ce monde, et s’en alla en la compagnie de nostre Seigneur. De laquelle ne faut mie taire, que apres ce qu’elle eut vescu long temps avec son mary, justement et honnestement selon la foy et la loy de mariage; par plusieurs ans auant que elle trespassast, autant qu’estoit possible et licite à femme mise et estant soubs la puissance et auctorité de son mary, et qui n’a pas la puissance de son propre corps, elle voulut mener et ensuiuir la vie qu’elle auoit apris à ses enfans, et de fait la mena. Car nonobstant qu’elle fust en sa maison, selon l’ordre et profession de mariage, et entre gens du siecle; si menait elle vie de hermite 1403C et de religion: en mengeant peu et non mie viandes de licieuses: en vilité et humilité de vesture et de ses habits: en fuyant les delices, pompes, et vanitez du monde: en se soubstrayant et esloingnant en tant qu’elle pouoit des fais et des oeuures 432 et curançons du monde: en perseuerant en ieunes, en vigiles, et en oraisons: et ce que moins elle auoit, à cause de non auoir fait profession, elle rachatoit et recompensoit en faisant aulmosnes, et autres oeuures de misericorde, de toute sa puissance. Et ainsi mena ceste saincte vie, en prouffitant de iour en iours iusques au iour de sa mort. Et entre ses autres nobles et excellentes vertus, la deuote dame auoit coustume de circuir et aller par 1403D les maisons, en querant songneusement les poures, et les maledes: et leur donnoit de son propre ce que leur estoit necessaire. Elle auoit aussi tresgrant curançon et compassion des poures debiles et nonpuissans. Et ne vouloit point auoir d’ayde de serviteurs ne de seruante, pour faire ou en faisant ces choses cy; mais par soymesme sans autre, les vouloit faire: et alloit elle mesmes à leurs maisons et poures habitations, et à chascun d’eulx donnoit ce dont ils auoient besoing. Par les hospitaulx aussi des eglises, tresdeuotement elle visitoit, et charitablement seruoit les malades: en escurant leurs pots, en nettoyant leurs escuelles, en lauant leurs hanaps et leurs verres, et en leur ministrant la viande, et en faisant très humblement toutes 1404A autres choses seruiles, que seruiteurs et seruantes ont coustume de faire en servant leurs maistres ou maistresses. Elle auoit aussi ceste coustume louable et digne de memoire, que tous les ans au jour de la feste Sainct Ambroise, elle faisoit assembler et venir vers elle à Fontaines tous les clercs qu’elle pouuoit trouuer: et en iceluy iour, en l’honneur de Dieu, et de la glorieuse Vierge Marie, du sainct Docteur, et de tous les Saincts, elle leur donnoit leur refection de vin et de viandes, solennellement. Finablement nostre Seigneur la voulant remunerer de l’honneur que tous les ans (comme dit est) elle faisoit au glorieux sainct Docteur, luy revela par quelque espace de temps deuant la feste 433 du Sainct, que en ce mesme iour de ladicte feste, 1404B qui approuchoit, elle trespasseroit. En quoy appert que elle fut participant de l’esperit de prophetie. La bonne Dame doncques ainsi certaine de son trespas, dist et declaira à son mary, et à ses enfans, et à toute sa famille ce que luy auoit esté revelé: dont il furent tous moult esmerveillez: et premierement ne vouloient croire que ainsi deust advenir comme elle disoit: mais ils en furent encores plus esmerveillez, apres ce que ainsi fut accomply comme elle leur auoit dit. Car bien tost apres vint la vigille de ladicte feste: en laquelle vigille fut la Dame prinse d’vne fieure. Tellement que le propre iour de la feste, apres que la messe fut celebrée, elle requist et demanda tres deuotement que le corps de nostre Seigneur luy fust apporté: 1404C et ainsi fust faict. En apres quand elle eut receu le Sacrement de Ste Vnction, et puis le precieux corps de nostre Seigneur, elle fist conuoquer et appeller tous les clercs, pour prendre leur refection ainsi qu’estoit de coustume. Et quant ils furent assis à la table, elle appella son premier fils Guy, et luy ordonna bien expressement, que tantost apres la refection finie, sans faillir il fist venir tous les cleres deuant elle. Lequel Guy tresbenignement obeissant à sa benigne et doulce mere, incontinent apres ladicte refection appella les clercs tous ensemble, et fit ainsi que sa mere luy auoit ordonné. Et quant lesdits clers furent tous venus en sa presence, la tresdevote seruante de Dieu, soy 1404D esioyssant en esperit, leur dist que l’heure de son trespas approuchoit, et se recommanda humblement à leurs prieres. Adoncques tous ensemble commencerent deuotement à prier Dieu pour elle, en disant pseaumes ét oraisons. Avec lesquels elle semblablement les disoit, et prioit Dieu moult deuotement tant que la parolle luy dura. Et quant plus ne peut parler, tellement que plus on ne pouoit ouyr sa voix, 434 encores incessamment iusques au dernier soupir que elle rendit l’ame, mouuoit elle les leures et la langue, en loüant et priant nostre Seigneur, et en luy recommandant son ame. Finablement ainsi que les clercs disoient la letanie, quant elle ouyt dire: Per passionem et Crucem tuam libera eam, Domine; elle leua sa main 1405A dextre en soy signant du signe de la Croix: et en ce faisant elle rendit l’esprit à Dieu: tellement qu’elle ne peut remettre en bas sa main que elle auoit levée; mais demeura en hault ainsi comme elle estoit, dont tous ceulx qui estoient presens s’en esmerueillerent moult. Et fut saincte Dame moult plorée; especialement des poures, des vefues, et des orphenins, de tous lesquels elle estoit mere et singuliere nourrice. Tantost par tout à l’entour fut sceu et publié son trespas. Et incontinent sans dilation vint à Fontaines le venerable abbé de Saint Benigne de Dijon, nommé Gerannus: lequel requist et demanda moult affectueusement auoir le sainct corps, en le reputant estre VII glorieux tresor. Et quant ce bon abbé, tant pour la 1405B reverence et honneur de sa personne, comme par le moien et la beniuolence des enfans de la bonne Dame, eut impetré ce qu’il demandoit: luy et ceulx qu’il auoit amenez auec luy, par affection de pitié plorans, receurent le sainct corps comme un tresor precieux, et reueremment sur leurs espaules l’aporterent iusques à Dijon. Et adonc vecy tout le peuple de Dijon, qui s’estoit party pour aller audeuant d’eulx, avec les croix et cierges, en grant ioye et veneration, vint au deuant: et ainsi fut ledit corps honorablement conduit, et acompaigné de tout le peuple iusques à l’eglise de Sainct Benigne: en laquelle eglise fut la noble et saincte Dame ensepuelie en grant reverence. Et depuis ledit venerable 1405C abbé fit faire sur la sepulture de la dicte Dame six belles ymages, en memoire de ses six fils, lesquelles 435 y demeurerent long temps: et (comme il est à croire) ils y furent iusques à la translation du sainct corps, quand depuis il fut apporté à Clereuaulx. Car l’an mil deux cens et cinquante, qui fut enuiron quatre vingts et dix sept ans apres le trespas de Sainct Bernard, par la voulenté de Dieu, pour tousiours ennoblir et magnifier Clereuaulx, et pour exciter ses habitans à plus grand deuotion, ledit corps de la saincte Dame fut transporté de Sainct Benigne audit Clereuaulx: là où, en l’eglise, et en la chapelle de Sainct Saulueur, qui est ou millieu de la carolle, tout à l’encontre et pres de la tombe Sainct Bernard, il fut 1405D honorablement mis et colloqué, le dix neufuiesme iour de Mars: ainsi comme encores auiourd’huy il est reposant en icelle chapelle que l’en dit Saluatoris.

VIII. L’Epitafe de Dame Aelis ou Aelet, mere de Sainct Bernard, composè par le mesme Guillaume Flameng

A Clereuaulx en ceste sepulture,

Gist Dame Aeleth, humble entre les haultaines,

Née à Montbar, ou print sa nouriture,

Puis espousa le seigneur de Fontaines.

Illec vesquit par ans et par sepmaines,

Soubs Tecelin son espoux sumptueux.

1406A Mais en faisant ses actions humaines,

Auoit le cueur deuot et vertueux.

La noble Dame eut sept enfans,

Six fils et une fille saige:

Tous victorieux, triomphans

Sur peché et sur vain usaige.

436 La mere par son sainct langaige

Leur donnoit admonition,

Comme pour viure en hermitage,

Ou entrer en religion.

Au createur les offroit humblement,

L’un apres l’autre, ainsi comme ils naissoient.

De son tetin bailloit nourrissement,

Et d’autre laict iamais ne repaissoient.

1406B En ce faisant, la nature prenoient,

Et bonnes meurs de la mere notable:

Par quoy enfin vertueux deuenoient,

Car arbre bon porte fruit proffitable.

Ainsi se gouvernoit la Dame.

En forme de religieuse:

Qui seruant Dieu de corps et d’ame

Estoit misericordieuse.

Sa famille deuotieuse

Soubs crainte de Dieu substentoit

De viande non curieuse,

Mais de gros mets la contentoit.

De ses enfans Sainct Bernard fut le tiers:

1406C Si en songea quant elle le portoit:

Et touteffois elle ouyt voulentiers

L’interpreteur qui le vray luy comptoit.

Car pour certain son songe denotoit

Que ce seroit un sainct predicateur,

Pour corriger le monde, qui estoit

Plain de pechez, et preuaricateur.

Dez lors elle diligenta

Sur Bernard l’enfant precieux.

437 Premier l’offrit et presenta

A Iesu-Christ Roy glorieux.

Et pour le rendre copieux

En lettres et en sapience,

A Chastillon lieu spacieux

1406D Le mist pour aprendre science.

Quand ses enfans furent grands et parfaits,

Elle entendit à reigler sa maison:

Continuant aumosnes et bienfais

Veillant de nuyct en ieune et oraison.

Ainsi viuant comme en religion

Il pleut à Dieu pourueoir de son trespas,

Pour luy donner sa retribution

Auec les Saincts en celeste repas.

Si luy print une enfermeté,

Dont elle passa de ce monde,

Et à Dieu sans difficulté

Rendit son ame pure et monde:

Car, comme celle qui se fonde

1407A En totalle devotion,

Par contemplation profonde

Receut son extreme unction.

Les gens d’Eglise avec autre mesgnie,

Glercs, Prestres, laiz, à son definement

Furent presens chantans la letanie,

Comme il affiert au digne sacrement.

Lors respondant de cueur deuotement,

Et demonstrant qu’elle estoit saincte Dame,

Sur certain pas se signa humblement:

Et ce faisant rendit à Dieu son ame.

438 Mais avant rendre l’ame à Dieu

Elle fit de la Croix le signe:

Et ne peut remettre en son lieu

1407B Sa main dextre noble et insigne.

Ainsi trespassa la tresdigne,

En bonnes moeurs accoustumée:

Qui en l’eglise Sainct Benigne

Reveremment fut inhumée.

Puis Sainct Bernard ne cessa nuit et jour

De remonstrer aux freres et amys,

Qu’il conuenoit aller prendre sejour

En lieu deuot, les biens mondains obmis.

Mais André fut negligent et remis,

Qui en ce temps bon cheualier estoit.

Finablement quand beaucoup y eut mis,

Sa mere vit qui les admonestoit.

1407C Sainct Bernard et André son frere,

Parlant de la religion,

Apres le trespas de leur mere

En eurent clere vision.

Qui de leur bonne intention

Se soubsrioit deuant leurs yeulx,

Et monstroit exhortation

De proceder de bien en mieulx.

En l’an qu’on dit mil deux cens et cinquante,

La saincte Dame avec Dieu exaltée,

Pour nous causer deuotion plaisante,

Fut de Dijon à Clereuaulx portée.

Apres qu’on eut la place disposée

En ce beau lieu, nommé Sainct Salvateur,

1407D 439 Par gens de bien y fut mise et posée

Pres de son fils Sainct Bernard de Docteur.

Prions Dieu par devotion

Qu’il nous gard de chose temere:

Et que par l’intercession

Tant du fils comme de la mere,

Face florir ce monastere

En toute vertu venerable.

Puis, apres cette vie austere,

Nous doyent sa gloire perdurable.

AMEN.

IX. Quaedam S. Bernardi soror, abbatissa Pratilongi. (Extraict de l’archiue de l’abbaye de Pralon.)1408A

Une supplique des abbesse et couvent de Pralon, sans date, et au Roy qui n’y est pas nommé, tesmoigne que ces Dames redemandent à sa Majesté leur grange de Changé, lors alienée: qui leur avait été donnée par les seigneurs de Fontaines leurs fondateurs, en contemplation, et pour l’assignal de la soeur charnelle de Sainct Bernard, lors abbesse d’icelle abbaye de Pralon.

X. 440 Tabulae fundationis Juliaci puellarum monasterii.1408B

Ego Milo Barri comes, divinis praeventus monitis, cunctis Christianis lorica fidei, nomineque praecinctis manifestare cupio his meis praesentibus litteris, donum quod feci de Juliaco Molismensi Ecclesiae proprium, ut si quando tergiversatione callida, totius bonitatis ignarus contra meum per posteros se erexerit datum, scripto praesenti deducto ad medium, veritati cedere sua confusus importunitate perfidus sciat locum. Misericordiam vero Dei de ipsius quaeso perpendite inenarrabili judicio; quo memorati castri, scilicet Juliaci quondam habitatores, quia hunc eumdem daemoniis quam Deo aptare maluerunt, depopulationi submissi probantur; ac denuo, ut ita dicam, postpositione excoctum 1408C longissima per me hunc Dominus possessioni fidelium deputat. Providens igitur tam meae quam parentum meorum vivorum ac defunctorum saluti, trado Juliacum castrum, quod fuit antecessoris mei, comitis videlicet Milonis, Deo et sanctae matri ejus Mariae Molismensi, cum omnibus appendiciis, sicut ea continet Sancti Andreae parochia quae dudum desubtus fuerat constructa, laude uxoris meae et filiorum meorum. Nec solum quod de ea in meae manebat dominicatura, sed etiam quidquid de me tenentes dederunt vel daturi sunt ex eo Molismensi Ecclesiae, laudo et confirmo, ea scilicet ratione et devotione, ut isdem locus religiosis ex integro deserviat feminis, et cuncta eis data a me 1408D vel ab aliis ut praediximus facta, earum utilitatibus et victui deputata permaneant, eaedemque mulieres sub ordinatione Molismensis 441 abbatis Deo servire quiete valeant. Quarum victus et conversatio mea petitione per domnum Guidonem Molismensem abbatem, et ejus conventum sic constituitur, ut de proprio nutrimento et labore, boumque suorum cultura, et eleemosynis fidelium in commune victum vestitumque recipiant, servos vel ancillas, ecclesias, aut decimas, villasque non habeant; sed, si ab aliquo vel aliqua haec eis data fuerint, Molismensi ecclesiae permaneant: aliud sane mobile Juliacenses teneant. Terra etiam, si eis data fuerit alia quam propriis carrucis excolere non queant, Molismensi conceditur coenobio. Quibus 1409A ad regimen sui tam corporum quam animarum quatuor deputabuntur monachi per Molismensem abbatem, qui eas ab omni peculiaritatis vitio atque vagatione secundum Dominum tueantur. Quarum si qua obierit, quae fratribus Ecclesiae Molismensis debetur oratio ac beneficium, et pro ipsa persolvetur. Sed et silvatica eis indumenta praeter coopertaria in perpetuum prohibentur.

XI. Warnerius de Subernum, frater ejus Bartholomaeus, Herveius et Wido filii ejus, fundatores abbatiae Pratilongi, tempore sancti Bernardi. (Ex autographo Pratilongi.)

Ego Godefridus Lingonensis episcopus notifico tam praesentibus quam futuris, quod Warnerius de 1409B Subernum, laudantibus filiis suis Herveio et Widone, dedit domui de Praalun in eleemosynam, per manum venerabilis abbatis Bernardi de Claravalle et nostram, quando aedificata est eadem domus, usuagium totius terrae suae, in nemoribus ad faciendum marren, et pasnagium, et ad focos, et ad omnia necessaria domus, et piscationem in aquis suis, et pascua per totam terram suam. Bartholomaeus etiam frater ejusdem Warnerii, hoc idem donum fecit de sua parte, et fratris donum laudavit. Warnerius quoque de Age, et Wido Garellus similem donationem praedictae domui in terris suis fecerunt. Et hoc totum post multum tempus recognitum fuit apud 442 praefatam domum in praesentia 1409C nostra. Hujus rei testes sunt venerabiles abbates . . . . . . . Sancti Benigni, et Albertus Sancti Stephani Divionensis, et Lambertus canonicus et sacrista ecclesiae Lingonensis, et Robertus decanus de Subernun, et Wiardus de Sancto Burri.

XII. Fundatio monasterii de Tart sanctimonialium dioecesis Lingonensis, quae intra muros urbis Divionis ex anno Christi 1623 sunt deductae. (Ex autographo archivi Tartensis.)

In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Benignus et omnipotens Deus, sanctae Ecclesiae caput et rector, ex quorumdam fidelium suorum abundantiis pauperum inopiam misericorditer supplet, ut in aeterna retributione, pauperum copia divitum 1409D penuriam mercede repleat. Sed modernae donationes ad delendam mortis similatricem oblivionem utiliter litterarum monimentis adnotantur, ut in hoc quoque misericordia et veritas quodammodo salubriter sibi obviare videantur. Idcirco praesentibus et futuris notificamus quod tempore Guilenci Lingonensis 1410A episcopi, Hugone in Burgundia ducatum regente, sanctimoniales in loco qui dicitur Tart congregatae sunt; et concessione ac confirmatione Lingonensis capituli, abbatissa, nomine Elizabeth eis praelata est, sub qua quaedam Maria prioratum aliarum gessit. Rogatu ergo et etiam emptione ipsius ducis et Mathildis uxoris ejus, Arnulfus Cornutus quidam miles, cum uxore sua nomine 444 Emilina, quae ibi postea tumulata est, ipsum locum ipsis sanctimonialibus, per manum domni Stephani abbatis Cisterciensis dedit, secundum determinationem prius factam domno Christophoro, sive domno Goceranno Lingonensi quondam episcopo, in silvis et aquis, gurgitibus, terris cultis et incultis. Testes hujus rei, Simon de Virgeio, Huo filius ducis, Hymbertus 1410B de Favernio, et Stephanus filius ejus, Haymo Cayno et Villermus filius ejus, Hymbertus de Fossaio, Scotus, et Milo de Plova, Wido de Verno, Hugo de Rupe et Wido filius ejus, et Aymo Rufus de Divione. Facta sunt haec anno Dominicae Incarnationis 1132, indictione XI, concurrente V, epacta I. Hoc donum fecerunt et concesserunt qui locum ipsum ab Arnulfo in feodo tenebant, Lecelinus de Longocampo, et Aldo de Pruneriis, et Poncius et Hugo fratres ejus, nec non Petrus de Plova et uxor ejus Mabilia, et omnes filii eorum. Laudavit quoque hoc ipsum et concessit Paganus de Plova, et post mortem ejus Droa uxor ejus, et Odo eorum filius. Ministeriales etiam ipsius loci hoc laudaverunt, Hugo, Lambertus, Aymbertus, Dominicus, decani et 1410C fratres cum sororibus suis et filiis, Durannus quoque major et Unaldus frater ejus, uxoresque eorum et filii, necnon Raynaldus major, et uxor ejus et filii hoc laudaverunt, et Letaldus et frater ejus, Brutinus et frater ejus, Wido Pervers Arnulfus Gorgia et alii clientes. Ipse denique Arnulfus ad augmentum eleemosynae, rogante Emelina uxore sua de cujus parte erat, decimas de Robore ipsis sanctimonialibus dedit, et piscatores de Genleio piscationemque aquae Hoc donum factum est in manu Elizabeth abbatissae, et Mariae 445 priorissae, coram Goceranno episcopo, Hugone duce et Odone filio ejus et Roberto de Cristol, et Mauricio de Genle et filio ejus Hugone, et Simone de Virgeio.

1410D Sciant etiam omnes quod Galterius sacerdos de Tart villa, ipsius loci decimas praedictae Ecclesiae et sanctimonialibus dedit, laudante et jubente Guilenco episcopo, et Arnaldo Divionensi decano, quatenus ibidem pro ipso memoria semper habeatur. Testes hujus doni, Hugo dux, et Mathildis, et Odo et Huo, 1411A et Henricus, et Raymundus filii eorum, et Aymo Rufus, et Villermus de Marrineio, et Huo Candart ejus patruus.

Ego Hugo dux Burgundiae, litteris istis notifico et confirmo donum quod feci Deo et sanctae Mariae, et ejus sanctimonialibus de Tart, quatenus mei memoriam jugiter habeant. Dedi igitur eis, laudante uxore mea et filiis, Odone, Huone, Raymundo, potestatem quae vocatur Marmot, cum appendiciis suis, ad excolendum et ad ea quae eis fuerint necessaria. Hujus rei sunt testes: Gosbertus vicecomes, Bartholomaeus de Fontanis, Gosbertus de Granceio, Aymo Rufus, Willermus de Marrineio, Willermus de Orguil, Odo Caynus, Petrus Gaberous.

XIII. 446 Matthaeus dux Lotharingiae, intuitu Atheleidis matris suae, in Tarto moniali effectae, certam salis mensuram apud vicum annis singulis percipiendam, Tartensi monasterio atrribuit; Bertha ejus conjuge, fratre ejus Balduino et Agatha sorore laudantibus. Anno Christi 1142. (Ex autographo Tartensi.)1411B

In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Patris, et Filii et Spiritus sancti. Lex spiritualis et carnalis exigit ut pro amicis honesta faciamus, praecipue pro eis quos nexu consanguinitatis et vinculo charitatis, arctius post Deum diligere praecipimur et debemus. Apostoli sententia haec est: Qui suorum, et maxime domesticorum curam non habet, fidem negavit, et est infideli deterior (I Tim. V). Ego igitur 1411C Matthaeus divinae permissionis dono Lotharingorum dux et marchio, notum facio omnibus tam posteris quam praesentibus, quoniam, inspirante gratia Spiritus sancti, erga obsequium venerabilis ducissae Atheleidis matris meae, praecordialem affectum intimae dilectionis assumpsi; quae mutatione dexterae Excelsi, pauper rebus et spiritu, sanctae conversationis propositum et habitum susceperat in Ecclesia et congregatione Tartensi. Invitante itaque gratia et compassione gratissima dulcissimae matris meae; pro remedio animae meae, praedecessorumque et successorum meorum salute, laude et concessione uxoris meae Berthae; consensu etiam, imo petitione fratris mei Balduini, et Agathae sororis meae, 1411D v sesses apud Vicum, Elizabeth abbatissae, et sororibus Tartensis Ecclesiae, in perpetuum regulariter promovendis, per 447 manum venerabilis Stephani Metensis episcopi liberrima donatione concessi, eo videlicet tenore, ut illas absque ullo respectu, libere et absolute perpetuo possideant, et pro hac eleemosyna, tam pro me quam pro animabus patris mei et parentum meorum apud clementiam Dei devotius intercedant. Hanc denique donationem, ad signum et munitionem perpetui monimenti, pontificali testamento, sigillo et anathemate decrevimus 1412A canonice et legitime roborari, ut nulla deinceps violentia, nulla successorum nostrorum calumnia valeat immutari. Utriusque etiam conditionis et ordinis, tam clericorum quam laicorum, idoneos adhibuimus testes, sub assignatione sigilli nostri, tempore necessitatis, recognoscendae veritatis promptissimos defensores. Testes autem hujus rei sunt, Walterus magister et archidiaconus, Embertus sacerdos de Vico, Gislebertus de Espinal, Jordanus medicus, Albertus de Romunt, Gualterus de Gisleberviler, Raimbardus frater ejus, Odowinus de Maylan, Guelpho de Melisei, Raynerus de Nancei, Arnulfus de Gislerencurt, Urricus de Arcu, Drogo de Nancei. De familia sancti Stephani: Gerardus de Jussey, Guidricus frater ejus, Richardus de Rinporth, 1412B Albertus de Ventosa, Albertus de Siey, Gualterus de Ultra Mosellam, Teobaldus Pincerna, Bertrannus de Castello, Haymericus de Visinul, Nicolaus de Portusaliae, Joannes Botes de Vico. De familia ducis: Simon de Parreia, Gerardus advocatus de Brueris, Guarnerus frater ejus, Guillelmus de Archis, Folmarus de Mucuns, Petrus de Aleia, Bertaldus de Bithis, Gualterus praepositus de Nancei. Imperante feliciter Conrado rege, Innocentio papante, indictione V, epacta XXII.

XIV. 448 Fredericus Tullensium comes, et uxor ejus Havvidis ratum habent anno Christi 1142 donum salis apud Vicum percipiendi, quod monasterio Tartensi Matthaeus Lotharingiae dux paulo ante concesserat. (Ex autographo Tartensi.)1412C

In nomine sanctae et inviduae Trinitatis. Ego FREDERICUS Dei annuente clementia Tullensium comes indignus, et uxor mea HAWIDIS, providentes saluti animarum nostrarum, et exspectantes remunerationem a Deo, ecclesiae Sanctae Mariae Tartensi, et venerabili abbatissae Elizabeth, et sororibus ibi Deo famulantibus, libera traditione donavimus V sesses apud Vicum, per manum comitis R. Barrensis, et Odonis de Mollem; prius donatos eis a Matthaeo duce, et Balduino fratre ejus, et assensu sororis eorum Agathae. Quia vero solent plerumque mundanarum possessionum traditiones successorum 1412D calumnia transmutari, ut caveri possit, utile duximus, ad posterorum notitiam tenaciter commendari. Quapropter praedictam donationem, quia eam in portione nostrae haereditatis suscepimus, susceptam libere donavimus, sigillo nostro confirmavimus adhibentes testes idoneos, quorum auctoritate res firmata et stabilita perpetuo maneat. Nomina autem eorum haec sunt: Stephanus majoris ecclesiae decanus et archidiaconus, Hugo de Gundricurt archidiaconus, Albero, Bovo, Raynaldus comes Barrensis, Henricus frater comitis Frederici, 1413A Odo de Molem, Falco de Mandalis, Hynfridus, Ulricus de 449 Domno Martino. De civitate: Henricus advocatus, Henricus de Cacenval, Fulco de Sancto Vedasto. De Familia comitis: Walo de Fontiniaco, et Wiardus frater ejus.

Hoc actum est anno ab Incarnatione Domini 1142, indictione V, epacta XXII.

XV. Ex actis in capitulo generali, quod apud Thart, anno 1268, in festo S. Michaelis archangeli celebratum est.

In primis cum olim per venerabilem Patrem dominum Bonifacium, quondam abbatem Cisterciensem, deliberatione provida ordinatum fuerit, et 1413B statutum ut abbatissae quae aliquo rationabili casu detentae, eo anno quo tenentur venire ad capitulum generale de Thart, nequaquam venire potuerint, se per priorissas aut alias moniales de suis domibus honestas cum litteris excusent, statuitur quod abbatissa de Mostellot, quae se nec per nuntium idoneum, seu per litteras excusavit, imo (quod deterius est) per tres annos continuos de capitulo supradicto remansit sicuti inobediens et rebellis, stallum abbatissae non intret, donec domui de Thart fuerit personaliter praesentata. Quae nihilominus omni sexta feria interim sit in pane et aqua, et in sequenti capitulo generali, a tenente supradictum capitulum, nisi se legitime excusare 1413C potuerit, a regimine abbatiae sicut rebellis et inobediens deponatur.

Item statuitur ut omnes abbatissae et moniales, ad dictum capitulum annis singulis venientes; quandiu in conventu fuerint, omnibus horis et vigiliis in ecclesia cum aliis interesse personaliter non omittant.

XVI 450 Abbatia de Thart, monialium ordinis Cisterciensis, multarum aliarum caput. (Ex autographo Tartensi.)

Ego Guido, dictus abbas Cisterciensis, notum facio praesentibus et futuris quod Arnulfus Cornutus, et uxor ejus Amelina de assensu et emptione Hugonis ducis Burgundiae, et Mathildis uxoris ejusdem, 1413D per manum domni Stephani abbatis Cisterciensis, quibusdam sanctimonialibus quae se domui Cisterciensi reddiderant, locum qui dicitur Thart, ad construendam ibidem abbatiam dedit. Quo videlicet in loco idem Stephanus abbas Cisterciensis, abbatiam sanctimonialium secundum instituta Cisterciensis 1414A ordinis viventium constituit, et abbatissam, secundum formam Cisterciensis Ordinis ibidem ordinavit. Sciant igitur omnes quod praefata abbatia de Thart, propria est filia domus Cisterciensis, ita quod abbas Cisterciensis plenam potestatem habet corrigendi et ordinandi quae ibi corrigenda et ordinanda invenerit, tam in capite quam in membris, et eligendi abbatissam in ea et amovendi, secundum formam Ordinis. Insuper omnes abbatiae quae ad ipsam pertinent, hae scilicet: Biaulmont, Estanchia, Polongies, Beaufaes, Colonges, Valbaions, Corceles, Mosterlet, Chambenoit, Dreiteval, Moleise, Lescleche, Monaster, Boiserotes, Reynoth, insuper et abbatia de Lumine Dei, de Lude, et Ulnis, et si quae aliae in posterum pertinebunt, ad 1414B curam et ordinationem domus Cisterciensis jure perpetuo pertinent. 451 Praeterea sciendum quod supradictarum abbatiarum abbatissae, ad praedictam abbatiam de Thart, singulis annis in festo Sancti Michaelis, ad capitulum generale, quod abbas Cisterciensis vel per se, vel per aliquem cui vicem suam commiserit, tenet, debent convenire; praeter eas quae de indulgentia ipsius abbatis Cisterciensis remanent. In quo generali abbatissarum capitulo, debent proclamationes secundum formam Ordinis, coram abbate Cisterciensi, vel vicem ejus agente fieri; et quae corrigenda et ordinanda fuerint, ad arbitrium et dispositionem ejus sine omni contradictione corrigi et ordinari.

XVII. 452 Vita S. Ambrosiniani episcopi et martyris. (Ex ms. parochiae Fontanensis, prope Divionem, cujus patronus est S. Ambrosinianus, coliturque Kalendis Septembris.)1414C

1. Fuit quidam nobili prosapia satus, nomine Agarus, in urbe Sarmatica, quae est in partibus Iberiae, regionis Asiae, cui erat uxor, etiam nobilissima, nomine Sanna, ambo justi, ambo Deum timentes et praecepta ejus observantes, vix cum aliis frequentantes, ne forte verbo aut opere Deum offenderent. Tempore autem illo quidam tyrannus rex idola colens, jussit omnes ad sacrificia cogi, renuentes, variis tormentis, diversisque cruciatibus plecti. Agarus ergo et Sanna videntes ferocitatem 1414D regis, proposuerunt illinc quamprimum egredi, et in aliam urbem proficisci; non immemores dicti Salvatoris, dicentis: Si vos persecuti fuerint in civitate una, fugite in aliam (Matth. X). Venditis itaque omnibus, tandem Artemitam, in finibus Armeniae ejusdem regionis Asiae sitam sese receperunt. Ubi 1415A se prius ad beatissimi Egidii fanum conferentes, Deo gratias egerunt, deinde domumculam ementes, ibi consistere ac manere constituerunt.

II. Steriles ambo cum per decennium juste modesteque vixissent, tandem divinitus prolem habuerunt, nec sine miraculo. Nam mulier quae obstetricandi fungebatur officio, unius quidem oculi orbata lumine, interim dum puerum reciperet, lumen ipsa subinde recepit. Quod cum illius divulgatum est, atque verum compertum incolis 453 civitatis, coeperunt etiam contra recenter nascentium legem, festivis illum agere diem gaudiis, laudantes, et benedicentes Deum, qui facit mirabilia magna solus. Matronae interea a parentibus postulantes quo vellent eum nomine vocari, aliud miraculum 1415B sunt experti. Pendens enim puer ad matris mamillam, quam primam vocem edidit, ista fuit: «Ambrosinianus.» Attoniti omnes, et nomen velut coelitus allatum cernentes, dixerunt: «Ambrosinianus fiat.» Sicque delatus ad sacros latices, Ambrosinianus vocatus est.

III. Transactis autem, ut patriarcha Jacob, simpliciter domi puerilibus annis, cum septimum ageret, liberalibus traditur disciplinis, sic ut superiores industria et inferiores se humilitate superaret. Et ne rerum affluentia, ut fit, vel aetatis levitate aliquatenus insolesceret, omni studio sese tradidit atque abstinentiae. Nihil quippe voluptati consentiens corporeae, creber in vigiliis, assiduus 1415C in orationibus, in jejuniis praecipuus persistebat. Vix intra ecclesiam nisi orantem, vel extra nisi legentem deprehendisses, nisi imposita necessarii usus utilitas impedisset. Quod suis nedum condiscipulis, sed et praeceptoribus non mediocrem admirationem deferebat.

IV. Pollens itaque litteris et virtutibus Ambrosinianus, cum jam bissenos attigisset annos, domum patris revertitur, ubi paucis moratus diebus, omnibus renuntiare et mundum relinquere proposuit, animadvertens tutum non esse cohabitare serpenti. Hinc valedicens parentibus, post longa itinerum spatia, tandem Sarlatum adventavit: ubi a Nicephoro illius urbis episcopo benigne exceptus, plurimum adamatus, et denique ordinatus, eo virtutis 1415D et 454 excellentiae venit, ut caeteros omnes in officii sui sedula profunctione superaret. Insuper tanta episcopo est addictus pietatis ergo necessitudine, ut ne uno quidem pede ab eo discedere liceret. Quadam autem nocte dum uterque pervigil in oratione et assidua lectione persisteret, accidit ut pontifex jam senio confectus lumen exstingueret. At continuo vidit angelum Dei manifeste lumen Ambrosiniano tribuere, unde miratus: «Ambrosiniane, inquit, quid hoc sibi vult?» Cui respondit: «Pater mi, gratia Dei.»

V. Mane facto vocat episcopus majores urbis illius. Quibus cum declarasset miraculum, ait Ambrosinianum episcopatu dignissimum. Ex re tam nova attoniti omnes libere consentiunt, excepto 1416A illorum uno, cujus filius mortuo pontifice episcopale aucupabatur munus. Sed interim dissentiens, volente Deo coram omnibus statim exspiravit. Ad tam novum spectaculum fit populi magnus concursus. Monet Ambrosinianus omnes preces apud Deum supplices fundant: fundit et ipse, et tandiu prostratus jacuit in oratione, donec defunctus resurgeret a morte. Mirantur omnes, ac summa laetantur exsultatione, laudantes, et glorificantes Deum, qui talem potestatem dedit hominibus. Quo tandem factum est ut divus Ambrosinianus, licet renuens, Sarlatensis episcopus creatus sit.

VI. Ambrosinianus ad summum episcopatus gradum evectus, eo sanctitatis, pietatis et justitiae venit, sibi ut aequalem tunc temporis haberet neminem. 1416B Nam caecis visum, surdis auditum, et mutis loquelam restituit, insuper et multos a daemonibus vexatos coercuit, sicque ejus sanctitatis fama per omnes orbis provincias percrebuit, ut omnes undequaque eum invisendi percupidi eo confluerent, et ad 455 cum adirent ob illa ejus crebra miracula, quorum vel maximo desiderio tenebantur atque afficiebantur. Accurrunt et parentes ejus, benedicentes Deum qui talem eis dederat prolem. At pius Pater cernens se tantos inire honores, prudenter imminenti sibi ambitionis periculo obviam ire cupiens, certiorque factus a parentibus cujas ipse esset, et quorsum ipsi a patriae finibus extorres et profugi essent, illuc remeare proposuit; atque Sarlato 1416C tandem discessit, cunctis moerentibus, postquam de suo episcopatu sanctissime disposuit.

VII. Ambrosinianus Sarmaticam ingressus, evangelicam disputationem publice aggreditur. Illico fana destruuntur, deseruntur idola, passim coruscant et eriguntur allata crucis trophaea. Interea rescitur, et regi renuntiatur crucicolam quemdam Sarmaticam adventasse, qui diceret deos falsos suorum scelerum poenas apud inferos luere; Christum autem, verum Dei Filium ab omnibus coli debere. Perquiri jubetur, inventus ligatur, caeditur, conspuitur; et sic obtutibus regis praesentatur. Cui ille: «Tune ille es, quem fama vulgavit deorum sacratissimum cultum ausu sceleratissimo profanare, et Deum nescio quem colendum, a Judaeis 1416D crucifixum, publice praedicare?» Cui respondit: «Audi, sacratissime rex: Noli putare eos deos, sed potius daemones; Deus enim unus est, in cujus virtute verba salutis annuntio, et illi cunctos lucrificare cupio; quem et te cognoscere utinam non puderet.» — «Nisi ab ejusmodi stultitia, rex ait, cessaveris, diversis te faciam poenis interimere.» Ad quod nihil respondit.

VIII. Egressus a facie regis athleta Dei, sequenti die intrepidus fanum idolis plenum ingreditur; quae omnia 456 jussit disrumpi, et in pulverem comminui. Evaginato autem ibi evangelicae praedicationis gladio, plusquam tria millia hominum in fide solidavit, et baptizavit. Iterum capitur, verberatur et jussu regis in carcerem truditur, ut ibi inedia 1417A deficeret. At Deus, sui curam gerens famuli, misit angelum de coelis, qui ejus nedum vulnera curaret, sed et ei cibum ministraret. Multis ergo diebus elapsis cernens rex impius sanctum Dei incolumem, ira percitus dixit: «Non parum tibi videtur jura nostra contempsisse? insuper et deos nostros confregisse? Ex duobus unum elige: aut sacrificare, aut turpiter mori. Si enim sacrificaveris, supra multa te constituam.» At fortis athleta nec minis terretur, nec blandis verbis seducitur.

IX. Videns ergo tyrannus animi illius constantiam, jussit eum a tortoribus in equuleo suspendi, et pectinibus ferreis sacra ejus latera perforari. Sal quoque jussit in vulnera plagarum aspergi. Sed inter haec stat vir Dei immotus, dicens, quod non 1417B sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis (Rom. VIII). Tandem jussit impius rex illum malleis, bacillisque ferreis tandiu contundi et comprimi, donec animam exhalaret. Quod ut factum est, anima ejus inter angelicos choros nive candidior a Christicolis visa est. Rex vero ullis nec parcere volens reliquiis, corpus ejus canibus devorandum exposuit, frustratus desiderio, plures alios fame pene peremptos adducere jussit. Sed interim cum ex illis unus corpus exsangue olfactus esset, statim in rabiem versus est, et celeri gressu pergens ad regem, ipsum momordit, ut ipse in rabiem etiam verteretur. Hoc cernentes qui a beato Ambrosiniano fuerant instructi, 457 Deum laudaverunt, et corpus 1417C ejus honorifice sepelierunt: insuper et ingentem basilicam in ejus honore fundaverunt. Ad cujus tumulum confluunt undique populi, sanitatis recuperandae gratia: nec frustrantur, praestante hoc ad honorem famuli sui Jesu Christo Domino nostro.

XVIII. S. Ambrosiniani festus die Kalendis Septembris. Bartholomaeus dominus de Fontanis. (Ex parte II, cap. 44. Tabularii S. Stephani Divionensis.)

Quoniam refrigescente charitate abundat inquitas, et paulatim diminuitur veritas a filiis hominum, ne contra ipsam unquam praevaleat falsitas, litteris 1417D ipsis praesentium ac futurorum tradimus notitiae, Bartholomaeum dominum de Fontanis, in capitulo Beati Stephani Divionensis quondam venisse, et domno Herberto abbate, atque Warnerio praeposito caeterisque canonicis ibi residentibus, jornalem quemdam terrae incultae, ante portam sui castri positum, ut sibi suisque haeredibus qui post se ipsius castri domini essent, censualiter ab eis daretur, petivisse. Quod domnus abbas, laude et consensu totius capituli illi concessit, tali scilicet tenore, ut si ipse, vel successores ejus censum debitum tempore constituto non redderent, excommunicarentur, 1418A donec illud persolverent. In Kalendis igitur Septembris, die natali sancti Ambrosiniani qui ibidem colitur, sex nummos constituerunt ei reddere unoquoque anno. Hujus rei ex parte Bartholomaei sunt hi testes: Wido de Monroyr, 458 Wido de Alta Villa, Paganus de Chax, Guido de Eschanna, milites, Robertus major ipsius, et Vaslius frater ejus, Ulricus, Warnerius; ex parte autem canonicorum, Engalrannus minister eorum, Lambertus furnarius, Girbertus sutor, et de Aqueductu, Ansius, Amicus, et Joannes frater ejus, et alii plures.

XIX. Reliquiae sancti Ambrosiniani. (Ex eodem tabulario.)

1418B Anno ab Incarnatione Domini 1171 epacta I, solaris cycli III, consecratum est altare in cryptis Sancti Stephani, a domno Guichardo Lugdunensi archiepiscopo, in honore Dei et sanctae ejus genitricis Mariae, et sancti Joannis Baptistae, et sancti Blasii, et sancti Egidii, et omnium sanctorum. Positae sunt ibi reliquiae de ligno Domini, de sepulcro Domini, de sepulcro beatae Mariae et sancti Petri apostoli, de vestimento sancti Joannis Baptistae, de osse sancti Laurentii, sancti Leodegarii, sancti Medardi, sancti Ambrosiniani, sancti Honorati. Eodem die, id est Idibus Septembris, consecratum est coemeterium ab eo archiepiscopo ante ecclesiam Sancti Stephani.

459 XX. Rainerius miles, frater Godefridi Lingonensis episcopi. 1141. (Ex autographis tabulis S. Eugendi Jurensis.)1418C

In nomine sanctae Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus sancti. GODEFRIDUS, sanctae Lingonensis Ecclesiae episcopus, ADONI venerabili abbati monasterii Sancti Eugendi, ejusque successoribus in perpetuum.

Quoties ecclesiasticarum causarum diffinitiones, et pacis Ecclesiarum firmitates in posterum fideliter conservari desiderantur, operae pretium est ut rei veritas litterarum apicibus firmissime adnotetur. Quapropter ego Godefridus sanctae Lingonensis Ecclesiae 1418D episcopus, notum fieri volui sanctae Dei Ecclesiae fidelibus praesentibus atque futuris, qualiter calumnia Melundensium monachorum, quam adversus monachos Sancti Eugendi Jurensis monasterii habuerant de ecclesiis Barrensibus superioribus et inferioribus, annuente Deo sit terminata. Delegatis enim nobis litteris, et venerabili fratri nostro Hugoni Altissiodorensi Dei gratia episcopo a domino sanctae et universalis Ecclesiae summo pontifice Innocentio, ex ejusdem decreto, utrique parti communicato consilio diem exsequendae justitiae constituimus. Ad quam cum utraeque partes, Jurensium 1419A videlicet et Melundensium monachorum, cum abbatibus suis convenissent, et allegationes suas diligentissime exposuissent, Jurensibus quoque apostolicis privilegiis et pontificalibus donationibus ac diffitionibus jus suum tuentibus, Melundensibus vero in suis probationibus deficientibus, consilium habuimus ut ad 460 tantam controversiam diffiniendam cum utrisque partibus, praesentiam domni Bernardi abbatis Clarevallensis adiremus. Habito igitur tanti viri, et aliorum virorum religiosorum qui cum eo fuerant, consilio, nos qui ex commisso nobis officio fraternam pacem providere, et cuique Ecclesiae suum jus conservare, nec non temerarias calumnias justitiae falce debemus resecare, attendentes quidem Jurensium justitiae effectum, Melundensium 1419B vero defectum, calumniam illam tandiu ventilatam suffocavimus, et ecclesias illas cum appendiciis earum, unde controversia agitabatur, Jurensi Ecclesiae sine aliqua refragatione in perpetuum concessimus possidendas: laudante tamen Aladardo Melundensium abbate in capitulo suo, ubi erant Raimundus prior, Jordanis subprior, Garinus cellerarius, Arembertus sacrista, Anscherius cantor, Gautherius medicus, et alii quamplures Melundenses monachi. Haec itaque ne succiduis temporibus aliqua oblivione deleantur, litteris commendari praecepimus, et sigilli nostri impressione signavimus. Quicunque igitur contra hanc nostri praesentis decreti paginam venire tentaverit, et Dei iram 1419C incurrat, et nostri vinculo anathematis subjaceat, donec de praesumptione facta digne satisfaciat. Et quia omnis causae diffinitione testes admittendi sunt, hujus rei testes sunt domnus Bernardus Clarevallensis abbas, cujus providentia acta sunt haec, Guido frater ejus, magister Anselmus, Gautherius Trecensis, Girardus de Montesalgio, Ugo de Riveria canonici Lingonenses, Willermus de Marziaco et Joannes canonici Lugdunenses, Rodulphus decanus de Barro, et Joannes Capellanus Sancti Macuti, 461 Petrus capellanus de Barrevilla, Petrus clericus filius Widonis Gonterii, Robertus filius Odonis Rufi, Rainerius miles, frater Lingonensis episcopi, Rainaldus nepos Hugonis vicecomitis, et Leobaudus de Arienne ponte.

1419D Acta sunt haec anno ab Incarnatione Domini millesimo centesimo quadragesimo primo

XXI. Guido de Sobernone, uxor ejus Emengardis, nepos ejus Oddo de Mirabel. 1149. (Ex autographo Pratilongi.)

In nomine Domini, Ego ODDO dux Burgundiae, tam futuris quam praesentibus, notum fieri volo quod Guido de Sobernone, ecclesiam monialium Sanctae Mariae, quae in fundo Molooniae constituta est, de universo territorio quod in ipsa Moloonia sui juris fuerat, per manum meam, usque ad divisionem territorii de Saviniaco, et usque ad divisionem territorii de Balmeta, divisionemque terrae 1420A Mediolani; et versus Choium usque ad semitam, quae ultra silvam de Agei venientes Mediolanum ducit; et versus Magnummontem, usque ad cryptam collis, quae retro secus Sarratam est, cum laude Emengardis uxoris suae, et Oddonis de Mirabel nepotis sui, solemniter investivit. Fide etiam in manu mea promisit quod usque ad imminentes Rogationes, universos habitatores ejusdem territorii alias in terra sua pacifice locaret, et ab ipsis, et ab universis, sive sint monachi, sive sint laici, qui hactenus terram ipsam incoluerant, post terminum denuntiatum, vacuam et liberrimam Ecclesiae manciparet, vineas 462 autem quas ibi rustici habent, aut moniales emerent, aut proinde censum convenientem haberent. Portionem etiam molendini, quam 1420B ibi Huguerus habebat, aut moniales similiter emerent, aut inde censum congruum ab homine acciperent. Molendinum praeterea quod apud Choium ipse Guido calumniabatur, cum caeteris molendinis in wadio concessit. Cum autem et hoc et alia molendina redemerit, donationem unius ipsorum molendinorum supradictae Ecclesiae perpetuo habendam annuit. Harum ergo donationum si quis defraudator vel imminutor exstiterit, me adversus calumniatorem, Ecclesiae protectorem futurum precatus est; et ut rata et inconcussa supradicta omnia permaneant, sigillo meo chartam praesentem muniri summopere est hortatus. Testes horum sunt, ego ipse Oddo dux Burgundiae, Guido Garrels, Herluinus de Torcenai, Garnerius de Agei, Petrus dapifer de Castellione, Morellus de Clermont, Warnerius filius majoris de Fluriaco.

Acta sunt haec anno ab Incarnatione Domini 1149, indictione XII, epacta IX, concurrente V, regnante Ludovico rege, et Godefrido Lingonis episcopo vivente.

XXII. Bartholomaeus de Subernon, dictus de Fontanis: Chalo et Theselinus filii ejus. 1154. S. Antellus ipse est S. Antidius episcopus Bisontinus et martyr. (Ex autographo.)

In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Ego HENRICUS, Dei gratia Eduensis episcopus, quoniam 1420D quod loquimur transit, quod scribimus manet, utile ducimus 463 litteris manentibus adnotari quod memoriae posterorum expedit commendari. Notum sit igitur tam posteris quam instantibus quod Bartholomaeus de Fontanis, Calo quoque et Theselinus filii ejus, Guigo Garellus et Odo filius ejus, domina Abba et Bartholomaeus filius ejus, die qua Theobaldus Garellus in coemeterio Moloniae sepultus est, Deo et ecclesiae Beatae Mariae Moloniensis, pro remedio animarum suarum, terragium de Curcellis perpetuo libere possidendum contulerunt, ea nimirum interposita conditione, quatenus praedicta Ecclesia annuatim eis tres sextarios persolveret, unicuique trium praedictarum personarum unum sextarium, medietatem frumenti, alteram tremosii. 1421A Sciendum quod ejusdem generi, praedicti Theobaldi, qui duxerant in uxores filias ipsius, tam ipsi quam filiae, ipsum donum fieri voluerunt et laudaverunt, quorum unus, Buirus scilicet de Vietel, sedem molendini sibi retinuit apud Corcellas, eo nimirum tenore, quatenus in constructura molendini ipse Buirus medietatem sumptus poneret, et quaestus et multurae medietatem acciperet; ecclesia vero residuum expensae solveret, quae lucri medietatem esset receptura. Praefata terra jacet sicut semita dividit, deducens ab Sancto Antello versus Unche. Praeterea praedicti homines qui jamdictum donum fecerunt, benigno favore eidem concesserunt ecclesiae quamdam partem terrae contiguae finagio Sancti Antelli. Hoc autem latere nolumus, 1421B quod terragium atque decimationes memorati territorii ejusdem Ecclesiae in jure proprio redigantur. Hujus autem donationis et pacti testes fuerunt, Robertus decanus de Surbernon, Nicholaus, sacerdos de Molen, Arnulfus miles de Scanne, 464 Guido de Curte, Letholdus de Vergi, Petrus de Sancto Antello, Alemannus de Surbornon. Scire etiam volumus quod Robertus Safredus, Abba quoque frater ejus, assensu liberorum eorum, Stephani, nec non Joannis, et Galteri sine terra, juramento confirmarunt, supradictum donum se tenturos. Hujus denique concessionis et juramenti testes fuerunt Petrus sacerdos, Willelmus medicus, Bartholomaeus de Subernon, Chalo quoque et Theselinus filii ejus, Guigo Garellus, nec non Odo filius ejus, Humbertus 1421C Garellus, Guillelmus de Hartheu, Odo Berardus, Morandus Thuri, Rainaldus Guido de Subornon, Barnuinus de Drea, Morellus de Claromonte, Albertus de Chace. Ut autem hoc donum inconvulsum perpetuo perseveret, praesentem chartam fieri, factam charactere proprie imaginis communiri, et testium inscriptione corrobari decrevimus.

Actum anno Verbi incarnati millesimo centesimo quinquagesimo quarto, indictione II, epacta IV, concurrente quarto.

XXIII. Gautherius aominus Sombernionis, Garnerius frater ejus. 1188. (Ex tabulario Buxeriae, parte I, charta 6.)1421D

Ego GAUTHERIUS. Sombernionis dominus, omnibus notum facio quod Haymo filius Humberti de Moelem me praesente dedit in eleemosynam fratribus de Buxeria, pro remedio animae suae et parentum suorum, sex nummos censuales quos calumniabat pro territorio trium vallium. Super hoc quidem promisit se garantiam portare contra universos calumniam moventes. Et inde 465 habuit viginti duos solidos fortis monetae Divionensis de beneficio ecclesiae Buxeriensis. Si autem ipse Haymo a garantia portanda quoquo modo defecerit, ego et Garnerius frater meus, responsales sumus, quia de pecunia quam acceperat, viginti solidos praefatis fratribus reddet, nec eos amplius exiget ab eis, donec universas 1422A calumnias perfecte exstinxerit. Hoc laudaverunt Hodierna mater, Guido frater, Petronilla soror praefati Haymonis, apud Sombernionem in aula mea ante cameram. Hujus rei testes sunt Martinus cellerarius, Guido, Girardus monachi Buxeriae, Garnerius dominus Montilionis, Dominus Variminus et Joannes filius ejus de Dreis, Humbertus de Eschannay, Marischotus praepositus Sombernionis, et plures alii. Et, ut hoc ratum permaneat, rogatu utriusque partis, sigilli nostri impressione munivimus.

Actum est hoc, anno ab Incarnatione Domini M. C. octogesimo octavo, Anserico tenente abbatiam Buxeriae, et Hugone gubernante ducatum Burgundiae.

XXIV. Girardus li Broz, dominus de Asneriis, filius domini Bartholomaei de Fontanis. 1206. (Ex tabulario Buxeriae, parte XII, charta 1.)1422B

Ego ODO dux Burgundiae omnibus notum facio, praesentibus pariter et futuris quod Girardus li Broz, dominus de Asneriis, recognovit in praesentia mea quod dominus Bartholomaeus de Fontanis pater suus, dederat et concesserat ecclesiae et fratribus de Buxeria in perpetuam eleemosynam pasturas per totum finagium de la Chalor, et de veteri molendino, et de 466 genili, etc., ipse et Margareta uxor sua, domina de Asneriis, etc. Et, quia hanc eleemosynam patris sui male detinuerat, petivit absolutionem 1422C a praedictis fratribus, et accepit. Hujus recognitionis et laudis testes sunt Bernardus abbas Fonteneti, Hugo cellerarius, Joannes de Montebarro monachi Fontenetenses, Bernardus dominus de Spissa, Acuns miles, Tecelinus de Nogento. Quod totum ut ratum sit, sigilli mei munimine roborare praecepi, anno Verbi incarnati 1206.

XXV. Galterius dominus Sombernionis, cujus uxor Jacoba, filii Arveius et Galterius, pater Guido, avunculus Arveius, avus Garnerius. 1208. (Ex tabulario Buxeriae, parte XII, charta 2.)

Ego GALTERIUS dominus Sombernionis notum facio 1422D praesentibus et futuris, quod dederim fratribus Buxeriae in eleemosynam, medietatem prati de la Chalor, laudantibus uxore mea Jacoba, et filiis meis Arveio et Galterio, quandiu tenuero gageriam domini Guidonis de Vennere. Laudavi etiam eis, et confirmavi omnia quaecunque ipsi possident usque in praesens ex largitione elemosynarum domini Arveii avunculi mei, et domini Guidonis patris mei, et omnium antecessorum meorum, aut si qua de casamento eorum vel meo, eleemosyna vel emptione acquisierunt. Ut autem hoc ratum permaneat, praesentem chartam sigilli mei impressione munivi.

Actum est hoc anno incarnati Verbi 1298

XXVI. Garnerius de Fontanis, nepos Girardi militis de Asneriis. 1210. (Ex autographo Pratilongi.)1423A

467 Ego ODO dux Burgundiae notum facio tam praesentibus quam futuris quod Girardus miles de Asneriis, cognomento li Broz, laude et assensu uxoris suae Margaritae, dedit ecclesiae et sanctimonialibus de Praalon, pro remedio animae suae et antecessorum suorum in perpetuam eleemosynam, omnia quae habebat apud Eschannai, et quidquid habebat in duobus molendinis de veteri molendino, et quidquid acquirere poterunt in his quae erant de suo casamento. Hanc autem eleemosynam laudaverunt 1423B nepotes ipsius Girardi, Guido de Venerreio, Garnerius de Fontanis, et multi alii. Testes vero sunt Willelmus abbas Fonteneti, Robertus prior, et Odo monachus de Fonteneto, qui praesentes fuerunt. Et, ut hoc ratum sit, praesentem paginam sigilli mei auctoritate roboravi.

Actum est hoc, anno ab Incarnatione Domini millesimo ducentesimo decimo

XXVII. Galtherus dominus de Sonbernon, uxor ejus Jacqua, fratres Garnerius et Guido, filii Arveius et Galtherus. 1210. (Extraict de l’original estant au Temple de Beaune.)

1423C Ego GALTHERUS dominus de Sonbernon notum facio omnibus quod consensu et voluntate uxoris 468 meae Jacquae, dedi, et in perpetuum libere concessi, Deo, et fratribus Hospitalis Hierusalem, Domum Dei de Sonbernon, cum omnibus pertinentiis quas tunc possidebam; et totum usuarium in terris, pascuis, aquis, et nemoribus meis, sicuti et hominibus meis praedictae domus libere concessi, et usuarium in nemoribus meis ad opus domus Hospitalis Divionensis. Praeterea concessi domui, et fratribus quidquid in terra mea, et de feodo meo emptione seu eleemosyna acquirere poterint, praeter villam et castrum, tali videlicet conditione, quod dux Burgundiae in praedicta domo quam dedi, per hospitalarios nullum dominium acquirere poterit. 1423D Hoc donum laudavit uxor mea Jacqua, et fratres mei, dominus Garnerius de Montoillot, et Guido dominus de Toreis, et filii mei Arveius et Galtherus. Et, ut hoc ratum magis permaneat, has litteras sigilli mei munimine roboravi.

Actum anno Domini millesimo ducentesimo decimo.

XXVIII. Herveius et Gauterius de Sombernione, filii Galteri et Jacobae. 1217. (Ex tabulario Buxeriae, parte XIII, charta 1.)

Nos WILLERMUS Dei gratia Lingonensis episcopus, notum fieri volumus omnibus chartam istam legentibus vel audientibus quod Herveius filius Domini 1424A Galteri de Sombernione, laudante et concedente fratre suo Gauterio, et domina Jacoba matre sua, eodem die quo pater suus in coemeterio Buxeriae fuit tumulatus, pro anima patris sui et omnium antecessorum 469 suorum dedit Deo, et domui Buxeriae, et fratribus ibidem Deo servientibus, in puram et perpetuam eleemosynam, quidquid habebat absque ullo retinemento, in tota decima de Maelein. Nos autem ut eleemosyna ipsa rata perseveret in perpetuum, ad petitionem dicti Herveii, ipsam eleemosynam approbamus, et eam sigilli nostri munimine confirmamus.

Actum est hoc, anno Verbi incarnati 1217.

XXIX. Herveius dominus Sombernionis, patruus ejus Garnerius, uxor Garnerii Aaliz, filia Agna monialis, filii Garnerius, Joannes, et Gautherius, Elizabeth uxor Garnerii junioris. 1220. (Ex tabulario Buxeriae, parte X, charta 12.)1424B

Ego HERVEIUS dominus Sombernionis notum facio omnibus praesentem chartam inspecturis quod dominus Garnerius de Sombernon patruus meus, in infirmitate qua et defunctus est, me audiente et laudante, pro anima sua dedit Deo et ecclesiae Sanctae Mariae de Buxeria, in puram et perpetuam eleemosynam quidquid habebat in decima de Cormarrin, in omnibus proventibus, et absque ullo retinemento, exceptis duobus sextariis frumenti, quos antea dederat filiae suae Agnae moniali de Praalon. Hoc laudavit Domina Aaliz uxor sua, et filii sui Garnerius, 1424C Joannes, Gautherius, et Elizabeth uxor Garnerii. Et, ut hoc ratum habeatur in perpetuum, praesentem chartam sigilli mei impressione munivi.

Actum est hoc, anno ab Incarnatione Domini 1220.

XXX. Herveius dominus Sombernionis. 1225. (Ex tabulario Buxeriae, parte XIII, charta 6.)

470 Ego HERVEIUS Dominus Sombernionis notum facio omnibus praesentem chartam inspecturis quod pro anima mea, et pro anima patris mei et omnium antecessorum meorum, in puram et perpetuam eleemosynam dedi Deo et fratribus Buxeriae 1424D duos modios vini puri ad usum missarum, in vineis meis de Maeleim, quae sunt in territorio quod dicitur Rooles, annuatim capiendos, singulis annis tempore vindemiae reddendos. Et, ut hoc ratum habeatur, praesentem chartam sigilli mei munimine duxi roborandam.

Actum est hoc, anno Verbi incarnati 1225.

XXXI. Garnerius de Fontanis. 1230. (Ex autographo Pratilongi.)

Ego GARNERIUS DE FONTANIS, partim dominus Blaiseii, praesentium inspectu notum facio universis quod ego pro remedio animae meae, et antecessorum meorum, dedi et concessi in puram et perpetuam 1425A eleemosynam Deo et Beatae Mariae de Praalon et sanctimonialibus ibi Deo servientibus, terram in qua sita est capella, et pressorium, et grangia sua de Changeio, pacifice possidendam. Dedi etiam eisdem sanctimonialibus vineam sitam juxta dictam grangiam, et campum contiguum dictae vineae. Pro jam dicta vero vinea, annuatim duo solidi debentur censuales. Pro campo similiter duo 471 denarii mense Martio persolvendi. Praeterea dedi dictis sanctimonialibus, per meam terram plenarium usuagium ad pascendum greges et armenta domus de Changeio. Si vero alicui damnum intulerint, damnum restitutum fuerit tantummodo sine lege. Dedi insuper jam dictis sanctimonialibus, in tertiis de Blaseio, scilicet apud castrum, unum sextarium 1425B bladi ad mensuram Sunbernionis, medietatem frumenti et medietatem avenae, ad lampadem dormitorii jam supra dictarum sanctimonialium perpetue serviendam. Et, ut hoc ratum et firmum habeatur, sigillum Hugonis decani Sancti Sequani praesentibus apponi feci. Dictum vero bladum tempore messis annuatim est persolvendum.

Actum est hoc, anno Gratiae millesimo ducentesimo tricesimo.

XXXII. Garnerius de Fontanis. 1230. Otho et Kalo de Sauz, filii Willelmi de Sauz. 1231, Septembri. Elizabeth de Fontanis. Emeniardis Pratilongi abbatissa. (Ex tabulario Clarevallensi.)

1425C Anno 1230, mense Februario GARNERIUS Miles de Fontanis, habens tertiam partem in dominio et in justitia villae et finagiorum de Fontanis, dat Clarevallensibus perpetuum usuagium ad omne genus pecorum in pasturis suis villae et finagii de Fontanis. Item partem tertiam Changeii et finagiorum, laudantibus Gertrude uxore Garnerii, et nepotibus Garnerio Blaseii, et ejus fratre Pontio.

Anno 1231, mense Septembri, OTHO et KALO fratres, domicelli de Sauz, filii domini Willelmi 472 de Sauz, confirmant Clarevallensibus praedictas donationes ipsis factas a domino Garnerio de Fontanis.

Anno 1223, mense Decembri. ELIZABETH de 1425D Fontanis, assensu liberorum Guiardi et Adelinae, dat fratribus Clarevallensibus vineam in valle Corrant.

Anno 1235, mense Julio, EMENIARDIS abbatissa, et totus conventus de Praalum, de communi consensu, pro necessitate et utilitate domus suae, vendunt fratribus Clarevallensibus pro XL libris Divionensium vineam suam sitam subtus Fontanas, versus castrum de Talant.

XXXIII. Kalo, et Otheninus, filii Willelmi de Sauz. 1232. (Ex autographo Pratilongi.)

Nos magister ROBERTUS Capellae ducis, et O. Christianitatis decani Divionenses, notum facimus 1426A universis praesentes litteras inspecturis quod Dominus Kalo miles, et Otheninus frater ejus, filii domini Willelmi de Sauz, in nostra praesentia constituti, quitaverunt in perpetuum abbatissae et sanctimonialibus ecclesiae Beatae Mariae de Praaluns, quidquid dictae sanctimoniales habuerunt et tenuerunt apud Changeium in pasturagiis, et omnibus aliis rebus. Quitaverunt etiam eisdem sanctimonialibus in perpetuum, quidquid ipsi apud dictum locum de Changeio quoquo modo poterant reclamare. In hujus autem rei testimonium, ad preces dictorum fratrum Kalonis et Othenini, praesentibus litteris sigilla nostra apposuimus.

Actum anno Domini 1232, mense Novembris.

XXXIV. 473 Bonae memoriae Garnerius de Fontanis. 1234. (Ex tabulis Pratilongi.)1426B

Nos frater DROGO dictus abbas, et conventus Claraevallis, notum facimus universis praesentes litteras inspecturis quod, cum bonae memoriae dominus Garnerius de Fontanis, miles, dedisset nobis in perpetuam eleemosynam, tertiam partem terrarum, arborum, aedificiorum, justitiae et omnium quae habentur apud locum qui dicitur Changeium; nos eamdem eleemosynam admodiavimus in perpetuum abbatissae et conventui de Praalum, pro uno modio bonae et legalis avenae, reddendo nobis a dictis monialibus, 1426C vel nuntio nostro, ad mensuram Divionensem, annuatim, apud dictum Changeium in crastino Nativitatis sanctae Dei genitricis Mariae. Et, si forte contingeret quod dictum modium avenae, dictae moniales non solverent loco et tempore supradictis, voluerunt et concesserunt quod nos quotiescunque hoc contigerit, tam ea quae ipsis admodiavimus quam ea quae ex alia parte apud dictum Changeium, et apud Fontanas, in terris, vineis, aedificiis, rebus mobilibus et immobilibus habent, et de caetero habebunt, possimus saisire, ei in manu nostra tenere, donec nobis praefatus modius avenae, cum omnibus gravaminibus et damnis quae pro dilatione solutionis ejusdem modii incurrerimus, nobis integre fuerit 1426D persolutus. Et ipsae moniales, de dictis damnis et gravaminibus simplici verbo magistri domus nostrae de Divione, qui pro tempore fuerit, credere tenebuntur. 474 Sciendum autem quod neque de iis aliquid quae ex parte nostra, vel ex alia parte tenent apud dictum Changeium et Fontanas alienare poterunt, nec extra manum suam ponere, praeterquam in manu nostra, dummodo nos de iis quae alienare voluerint in eisdem locis, tantum eis dare voluerimus, quantum alia persona vel Ecclesia dare vellet. Quae ut rata et firma semper maneant, praesentes litteras sigilli nostri munimine fecimus roborari.

Actum anno Gratiae millesimo ducentesimo tricesimo quarto, mense Augusto.

XXXV. Herverus Dominus Sombernionis, Blancha ejus uxor, filius eorum Joannes. 1239. (Ex tabulario Buxeriae, parte XIII, charta 2.)1427A

Ego HUGO dux Burgundiae notum facio universis praesentem chartam inspecturis quod bonae memoriae Herverus Dominus Sombernionis, qui sepultus est in coemeterio Buxeriae, dedit Deo, et beatae Mariae et fratribus Buxeriae, in puram et perpetuam eleemosynam, pro remedio animae suae et animarum antecessorum suorum, laude, voluntate et assensu dominae Blanchae uxoris suae, quinque familias hominum apud Maelein, cum omnibus bonis eorum, nihil sibi et haeredibus suis in aliquod retinendo. Tandem 1427B dicta domina Blancha, uxor quondam dicti Herveri, illas quinque familias hominum commutavit cum abbate et conventu Buxeriae, in dimidium modium bladi, medietatem frumenti et medietatem avenae, ad 475 mensuram Sombernionis, annis singulis in perpetuum recipiendum in grangia domini Sombernionis apud Maelein, sine contradictione alicujus personae. Et exinde possessionem et dominium fratribus Buxeriae tradidit tali modo, ut dictum dimidium modium habeant, teneant et possideant, et ex eo faciant libere, quiete et licite, jure proprietario in perpetuum, sine reclamatione haeredum dicti Herveri, vel supradictae Blanchae, seu aliquarum aliarum personarum, ita quod quicunque pro tempore tenebit praedictam grangiam sive agriculturam domini 1427C Sombernionis apud Maelein, solvet dictum dimidium modium vini fratribus Buxeriae, non exspectato ulterius aliquo mandato domini Sombernionis. Haec omnia integre observare et nunquam contra venire, et contra omnes defendere juravit in manu abbatis Buxeriae dicta Blancha domina Sombernionis. Promisit etiam et tene praedicta Blancha, quod cum Joannes filius ejus, quem habet a supradicto Herveio, ad aetatem congruam venerit, faciet eum praedictam eleemosynam concedere, laudare et confirmare. Ut autem haec eleemosyna rata et firma perseveret, ego Hugo dux Burgundiae praesentem chartam sigilli mei munimine roboravi.

Actum anno Domini 1239, mense Maii.

XXXVI. Blancha domina de Sombernione. 1242. (Ex tabulario Buxeriae, parte XIII, charta 3.)1427D

Ego BLANCHA domina de Sombernione notum facio universis praesentes litteras inspecturis quod 476 in praesentia mea constituti dominus Willemus Fromunt, et Petrus frater suus recognoverunt se dedisse et concessisse Deo et ecclesiae Beatae Mariae de Buxeria, et fratribus ibidem Deo servientibus, in meram et perpetuam eleemosynam, pro remedio animarum suarum, medietatem cujusdam prati sui, siti in territorio de Varoilles, et totam decimam quam in territorio de Poissins habebant, et habere debebant, etc. In cujus rei memoriam et testimonium, 1428A ad petionem utriusque partis, praesentes litteras sigilli mei munimine feci roborari.

Actum anno Domini 1242, mense Maio

XXXVII. Guillermus de Monteacuto, dominus de Maalein, et Jacqueta uxor ejus. 1255. (Ex tabulario Buxeriae, parte XIII, charta 4.)

Nos GUILLERMUS DE MONTEACUTO, dominus de Maalein, et ergo JACQUETA uxor dicti Guillermi, notum facimus universis praesentem chartam inspecturis quod cum viri religiosi abbas et conventus Buxeriae haberent, et percipere deberent annuatim sex sextarios bladi, ad mensuram Sombernionis, in grangia nostra de Maalein, ex eleemosyna bonae memoriae 1428B Herverii quondam Domini Sombernionis. Nos videntes, praedictos abbatem et conventum, et eorum mandatum, ratione dictorum sex sextariorum labores non modicos sustinere, nolentes de caetero ipsos super praedicta eleemosyna molestari, vel indebite laborare, dedimus, concessimus et quittavimus eisdem in excambium et permutationem dicti bladi, in puram et perpetuam eleemosynam, 477 furnum nostrum de Saveranges, cum omnibus juribus et pertinentiis dicti furni, etc. Dedimus insuper, et concessimus supradictis fratribus de Buxeria in meram et perpetuam eleemosynam quidquid juris habemus, vel in posterum habere debebimus, de omnibus decimis et tertiis omnium territoriorum et finagiorum villae de Saveranges, etc. Confirmamus 1428C insuper, et laudamus fratribus de Buxeria omnes eleemosynas atque libertates, quas ipsis fratribus contulerunt domini de Sombernione, in terris, nemoribus, pratis, aquis, pasturis et pascuis, ab initio fundationis dictae domus de Buxeria usque ad diem hodiernum. Et quia sigillum non habemus, sigilla venerabilium virorum, Hugonis abbatis Sancti Sequani, et Petri archipresbyteri Flavigneii praesentibus litteris fecimus apponi.

Actum anno Domini 1255, mense Augusto.

XXXVIII. Guillermus de Monteacuto, uxor ejus Jacqueta, Alexander eorum filius. 1259. (Ex tabulario Buxeriae, parte XIII, charta 5.)1428D

Nos frater HUGO, permissione divina humilis abbas Sancti Sequani, et Joannes de Sauz decanus ejusdem loci Lingonensis dioecesis, notum facimus omnibus praesentes litteras inspecturis quod constituti propter hoc specialiter et personaliter in nostra praesentia Guillermus de Monteacuto dominus de Maalein, Domicellus, et Alexander filius ejus, provida deliberatione quieti et saluti animae Jacquetae quondam dominae de Maalein, relictae dicti Guillermi, matrisque praedicti 478 Alexandri cupientes toto cordis desiderio providere, pro remedio et salute animae praedictae, et animarum antecessorum ipsius Jacquetae et suorum, dederunt et concesserunt in puram et perpetuam eleemosynam, Deo et 1429A ecclesiae Beatae Mariae de Buxeria, Cisterciensis Ordinis, et viris religiosis abbati et conventui ibi Deo servientibus in quorum Ecclesia praedicta traditur perpetuae sepulturae, dimidium modii bladi, frumenti et avenae per medium, ad mensuram Sombernionis, de annuo et perpetuo redditu. Quem dimidium modium bladi praedicti, praenominati Guillermus et Alexander assederunt dictis abbati et conventui, aut ipsorum mandato reddendum et deliberandum singulis annis in perpetuum de caetero, infra festum Omnium Sanctorum, super duo molendina eorum, sita super stannum Maalain; et super redditus et exitus molendinorum ipsorum, quorum unum vocatur molendinum de la Rochete, et aliud, molendinum du Mileu, et propter hoc autem dicti abbas 1429B et conventus tenentur singulis annis in perpetuum de caetero, die Martis proxima post festum beati Bartholomaei apostoli, in eorum ecclesia anniversarium dictae Jacquetae facere, etc. In quorum omnium robur et testimonium, ad preces dictorum Guillermi et Alexandri, praesentibus litteris sigilla nostra apposuimus.

Actum anno 1259, mense Octobris.

XXXIX. (Ex Necrologio Buxeriae.)

Die Martis post festum Bartholomaei apostoli anniversarium Jaquetae dominae de Malano, quae 479 dedit nobis dimidium modium frumenti et avenae per medium. Et debemus habere duplicem pitanciam 1429C et generalem, ut in charta ejusdem continetur.

XL Alexander de Monteacuto, Dominus de Maelein. 1265. (Ex tabulario Buxeriae, parte XIII, charta 8.)

Je ALEXANDRES DE MONTAGU, Sires de Maelein, fais à savoir à tous ces qui ces présentes lettres verront et ourront, que je por lou remede de m’arme et de mes ancessors, ay doné, quitté, et outroié à Deu, et à Nostre Dame, et à l’Abbé et Covant de la Boixerre, queque droiture que je aye, ne atans avoir décy en avant, por raison de fief, ne por nule autre chose quel qu’ale soit; sauve la Justice, la Seigneurie, et la 1429D Garde, ensi com nos li aviens, que i retenone an la terre que Messires Aubers de Savigne chevaliers ai donée à Deu, et à Nostre Dame Saincte Marie, et à l’Abbé et Covant de la Boixerre, por lou remede de s’arme, en aumogne perpétual. C’est à sçavoir dues pièces de terre, lesques contiennent environ cinq journaux de terre, etc. Et por ce que je n’ay seaux, à ma requeste ay faict à mettre en ces presentes lettres, por ce qu’elles aient force et vigour, lou seaul à l’onorable baron Monsignor Jehan de Saux, doyen de Sainct Seigne, et lou seaul à la religiouse famme Aaliz abbesse de Praalon. Ce fu fait en l’an Nostre Seignor mil et dous cens et soixante et cinq, ou mois de Octambre.

480 XLI. Calo de Sauz, dominus de Fontanis; uxor ejus Dannez, Joannes et Guillelmus eorum filii. 1267. (Ex autographo B. Mariae de Bonvau, juxta Talant.)1430A

In nomine Domini, Amen. Anno Incarnationis ejusdem millesimo ducentesimo sexagesimo septimo, mense Augusti, ego CALO DE SAUZ, dominus de Fontanis, miles, in bona dispositione mentis existens, notum facio omnibus praesentes litteras inspecturis, quod ego considerans et attendens quod nihil est morte certius, nihil incertius hora mortis, ob hoc ego diem extremae messionis, operibus misericordiae praevenire, et animae meae et animae dominae Dannez uxoris meae providere cupiens, pro remedio animae meae, et animae uxoris meae praedictae, ac antecessorum 1430B nostrorum, et etiam pro anniversario meo, et anniversario dictae uxoris meae, singulis annis in ecclesia Vallis Beatae Mariae juxta Talant perpetuo celebrando, dedi, concessi et obtuli in eleemosynam et haereditatem perpetuam, donatione facta inter vivos, Deo et ecclesiae Vallis Beatae Mariae praedictae, et priori ac fratribus Ordinis Vallis Scholarium ibidem Deo servientibus, quidquid habeo, habere possum et debeo in villis, territoriis, et pertinentiis de Dez, et de Altavilla, in terris, noeriis, mansis, censibus, tertiis, et in omnibus rebus altis quibuscunque. Et ex his omnibus et singulis ego me penitus, et dictos . . . priorem et fratres per manum fratris Girardi tunc prioris Vallis Beatae Mariae corporaliter investivi, et in verum dominum, 1430C et possessionem corporalem veram et perpetuam induxi, Quae omnia 481 et singula supradicta a domino Hugone de Patoes milite, et Renerio fratre suo in alodium liberum acquisivi, titulo legitimae emptionis. Promittens bona fide contra donationem et concessionem praedictas de caetero per me vel per alium non venire, tacite vel expresse; et ad haec omnia tenenda et observanda perpetuo meos heredes praesentes et futuros specialiter obligo. Quae omnia et singula supradicta ego DANNEZ uxor dicti domini Calonis, et nos JOANNES et GUILLELMUS eorumdem domini Calonis et dominae Dannez filii, laudamus, volumus, et concedimus, et tenere ac observare perpetuo promittimus bona fide, promittentes 1430D quilibet nostrum in solidum quod contra praemissa vel aliquod praemissorum de caetero per nos vel per alios non veniemus, nec venire per alium faciemus, consentiemus, aut permittemus, ratione dotis, vel donationis propter nuptias, aut avoeriae, seu conquestus, vel proprietatis, sive successionis, aut modo alio qualicunque. In quorum omnium testimonium et munimen, nos Calo, Dannez, Joannes et Guillelmus praedicti, litteris praesentibus sigilla virorum venerabilium domini Petri decani capellae ducis, et magistri Alberici decani Christianitatis Divionensis, rogavimus et fecimus apponi.

Actum anno et mense praedictis.

XLII. Au prieure de Bonvau, de l’Ordre du Val des Écoliers, à cinq quarts de lieues de Dijon, par delà Plombières, et après la montagne de Talant: en l’aile droite de l’Eglise, il y a une tombe relevée sur quatre pilliers 482 environ trois pieds de haut, par dessus le pavé, qui porte cette epitaphe sur les bords tout à l’entour.1431A

ANNO DOMINI MCC. SEPTUAGESIMO, II. KAL. NOVEMBRIS OBIIT DOMINUS BALO DE SAVZ, MILES, DOMINUS DE FONTANIS. ORATE PRO EO, UT VITE SOLAMEN DET SIBI CHRISTUS, AMEN.

Son écu porte une fasce au milieu, et trois oiseaux en chef.

XLIII. Alexander de Monteacuto, Dominus Sombernionis. 1272. (Ex autographo B. Mariae de Bonvau, juxta Talant.)1431B

GE ALIXANDRES DE MONTAGU, Sires de Sombernon, faz sauoir à touz cels qui verront et orront cels presentes lettres, que de bone memoire Amiars, dite Blainche, cai en arriers, Dame de Sombernon, qui morte est, en sa darriene volenté, estanz en bone disposition de pansee pieça por le profist de s’arme, et por son anniuersaire faire chascun an en l’Iglise dou Val Nostre Dame pres de Talant, de l’Ordre dou Val des Escholiers, dona et outroia à Deu, et à ladite Iglise, et au Priour et es freres dou dit Val Nostre Dame, en pure et permaignable aumosne 1431C à touz iors mais, comme cele qui faire le pot, tote sa partie des dismes de Vilebarni, qui mouoient de son chief, en toutes issues queles que eles soient. En tel maniere que se icele partie ne valoit chascun an cent sols de Viennois, ele vot et outroia que li defauz fust accompliz des tierces dou dit leu, qui estoient et mueuent de son chief si con ge affermois. Et ge hoirs de ladite Amiart, dite Blainche, regardans et desirans le repox 483 de l’arme à celi dite Blainche, por ledit anniuersaire faire, et per quinze liures de Viennois, que li dit Priours, et li frere m’ont donées et paiées en deniers nombrez, et desqueles ge me tieng por paiez, la dite aumosne lo voil, outroi, et confermoi: 1431D et promet por mon sairement corporelment doné sor seinz Evangiles, tenir, garder, deffandre, et garantir encontre toutes genz à touz iors mais jusque à droit: et que por moi ne por autrui ge ne vanra encontre, taisiblement ou expressement. Et à ce tenir et garder ge enloi mes hoirs, et les diz dismes, et les tierces: et voil que à ce tenir et garder ge et mi hoir soiens contraint à touz iors mais: aussi comme de chose aiugie ou cognehue en jugement et en audience en la Court mon Seignor le Duc de Bergoinne. Ou tesmoignaige de laquelle chose ge ai sopplié et requis à mettre en cels lettres le seal de ladite Court mon Seignor le Duc, et le seal à honorable home mon Seignor Anxeri Arcediascre de Digenois en l’Iglise de Lengres. Ce 1432A est fait en l’an de grace mil. CC. et sexante et doze, ou mois de Marz.

XLIV. Alexander de Monteacuto, heres propinquior ab intestato Maingerdis Dominae Sombernionis. 1293. (Ex autographo prioratus de Bonvau, juxta Talant.)

In nomine Domini, Amen. Anno Incarnationis ejusdem millesimo ducentesimo nonagesimo tertio, mense Junii, ego Alexander de Monteacuto, Dominus Sombernionis, Miles, notum facio universis, praesentes litteras inspecturis et audituris, quod bonae memoriae Maingerdis dicta Blanche, domina quondam 484 Sombernionis, in ultima sua voluntate 1432B ac in bona dispositione existens, dedit et legavit in puram et perpetuam eleemosynam Deo, et Ecclesiae et fratribus Vallis Beatae Mariae prope Talentum, Ordinis Vallis Scholarium, pro remedio animae suae et anniversario suo annis singulis in dicta Ecclesia faciendo, partem suam decimarum de Vilebarni, quae movebant de ipsius Maingerdis capite, in omnibus scilicet redditibus, et exitibus quibuscunque. Ita tamen quod si illa pars dictarum decimarum annuatim non valeret centum solidos Viennensium annui et perpetui redditus, ipsa Maingerdis voluit, et concessit dictis fratribus, quod defectus eisdem adimpleretur in tertiis dicti loci, quae similiter erant et movebant de capite dictae Maingerdis. Quae quidem omnia et singula supradicta, 1432C dicta Maingerdis facere potuit de jure et de facto, prout haec omnia et singula supradicta confiteor firmiter esse vera. Et haec omnia praedicta, amore Dei et intuitu pietatis, ac etiam pro quindecim libris Viennensium, quas dicti fratres mihi dederunt et solverunt in pecunia numerata, ego laudavi et confirmavi, tanquam haeres dictae Maingerdis propinquior ab intestato, ac etiam dictam donationem garantire promisi dictis fratribus et eorum successoribus contra omnes. Et cum pro necessitate mea vendiderim, et in perpetuum quittaverim pro me et meis, Morello dicto le Borne, de Flavigneyo, omnia praedicta in donatione contenta, seu ea super quibus dicti centum solidi erant assessi 1432D et assignati, ita videlicet quod dictus Morellus pro se et suis, ratione rerum eidem a me venditarum, dictis fratribus et eorum successoribus teneatur, annis 485 singulis et in perpetuum reddere et solvere tres sextarios frumenti ad mensuram Flavigneyi, in recompensationem omnium praedictorum, eisdem fratribus et eorum Ecclesiae a dicta Maingerde donatorum, etc. Dono etiam eisdem fratribus septem quartellos avenae annui redditus, ad mensuram Sombernionis percipiendos, et levandos annis singulis, et in perpetuum infra festum beati Martini hiemalis, a percipientibus et levantibus tertias meas de Sombernione, etc.

Actum in praesentia Hugonis de Cabilone notarii Divionensis, domini Joannis de Chaigniaco, et domini 1433A Galteri de Comerrien, militum, testium ad hoc vocatorum anno et mense praedictis.

XLV. Arverius dominus Sumbernensis, Herverius Dominus Safrarum. 1233. (Ex autographo.)

Ego Arverius dominus Sumbernensis notum facio universis praesentes litteras inspecturis quod post hoc quod ego donavi dilecto et fideli meo Herverio domino Safrarum feodum de Socé, ipse redemit de me gageriam quam ego tenebam in illo feodo, de centum libris Divionensium: et hanc gageriam teneor dicto Herverio et haeredibus suis bona fide guarantire. Et ut hoc ratum sit et firmum, in hujus rei testimonium praesentibus litteris 1433B sigillum meum apposui.

Actum anno Domini 1233, mense Martii.

XLVI. Gilla relicta Hervei domini Saffrarum. Guido eorum filius. 1249. (Ex archivo regio Parisiensi.)

486 Reverendissimo domino suo TH. regi Navarrae, comiti Campaniae et Briae palatino, GILLA domina Saffrarum, salutem et reverentiam eum honore.

Notum vobis facimus quod dominus Herveus dominus Saffrarum, maritus noster, in reditu de marinis partibus, de praesenti saeculo transmigravit. Propter quod reverentiae vestrae supplicamus, humiliter rogando quatenus dominum Guidonem 1433C militem, filium nostrum, dominum Saffrarum, recipiatis in homagium de feodo illo de quo praedictus maritus noster in homagio vobis tenebatur. Nos vero dicto domino Guidoni, filio nostro, domino Saffrarum, jus nostrum plenarie acquitavimus, etc.

Datum Sabbato post Epiphaniam Domini, anno Domini 1249.

XLVII. Evilo comes de Salz, uxor ejus regina, filii ejus Guido et Girardus, frater ejus Willelmus. (Ex pancharta Albaeripae, confecta anno Christi 1135, tempore Wilenci Lingonensis episcopi.)

Evilo comes de Salz, laudante uxore sua Regina, et filiis suis Guidone et Girardo, et Willelmo 1433D fratre ejus, similiter dedit quidquid in suprascriptis finagiis habebat, vel aliquis de illo tenebat; et extra, in omnibus terris suis omnes supradictas aasantias.

XLVIII. Wido Dominus de Sauz, uxor ejus Elizabeth, liberi ejus Bartholomaeus et Beatrix. 1203. (Ex tabulario Albaeripae.)

487 Ego Wido dominus de Sauz, notum facio praesentibus et futuris me laudasse fratribus Albaeripae consensu uxoris meae Elizabeth, et filiorum meorum Bartholomaei et Beatricis, si quid juris habebam in illa parte vauriae de Archotoros, quae est inter Praalais et aquam quae de Vivex descendit in Albam: unde investiti erant anno ab Incarnatione 1434A Domini 1203, secundo die Aprilis; quod eis calumniabatur Simon miles de Aspre, pro quadam conventione quae inter ipsos erat, scilicet quod si praedicti fratres in jam dicta parte vauriae aliquid acquirerem, medietas esset Simonis: ita tamen quod prius redderet eis medietatem pretii quo illud emerant.

XLIX. Evilo comes de Salz, Villermus frater ejus, filius ejus Guido. (Ex tabulario Albaeripae.)

Notum sit omnibus tam praesentibus quam futuris quod Rainaldus de Grancé, laudante uxore sua Agnete, et Evilo comes de Salz, laudantibus fratre suo Villermo et filio Guidone, dederunt Deo et 1434B sanctae Mariae Vallis Salvatoris, et fratribus ibi religiose viventibus, in finagio Corilimontis omnes aasentias, tam in terris 488 quam in nemoribus, ad pascendum animalia, ad aedificandum domos, ad excolendam terram, et caetera usualia, absque omni redditu et custumia. Factum est hoc per manum Wilenci episcopi. Testes Jocerannus olim episcopus, Godefridus prior de Claravalle, Guido monachus de Claravalle, David canonicus Sanctorum Geminorum, etc. Hoc donum laudavit Rainaldus filius Rainaldi de Grancé, etc.

L. Fratres Vallis Salvatoris dant seipsos Albaeripae. (Ex tabulario Albaeripae.)

Ego Godefridus, Dei gratia Lingonensis Ecclesiae 1434C dictus episcopus, tam futuris quam praesentibus notum fieri volo quod fratres de Valle Salvatoris dederunt se, suamque possessiunculam Deo et Sanctae Mariae de Albaeripa, in manu domni Raimbaldi ejusdem loci abbatis primi. Locum siquidem illum, scilicet Vallem Salvatoris, piae memoriae Robertus Lingonensis episcopus, cuidam clerico, nomine Guillermo, natione Normanno, ad Dei servitium ibidem faciendum, aedificandum donaverat, quem ille, et qui cum eo erant fratres, sub eo, et post eum ex tunc et deinceps, temporibus praedecessorum meorum Lingonensium episcoporum Joceranni atque Wilenci, aliis decedentibus, aliis succedentibus, usque ad tempus nostrum nulla eos 1434D perturbante calumnia pacifice possederunt. Hunc igitur locum saepedictum, domui Dei Alberipae et fratribus inibi Deo servientibus, a supramemoratis fratribus datum, ego justis ipsorum 489 petitionibus non injuste annuens benigne concessi, et sigilli nostri auctoritate confirmavi. Quisquis igitur praedecessoris nostri supranominati episcopi Roberti, et nostrae gratuitae donationi obviare praesumpserit, anathema sit, donec inde congrue satisfaciat.

LI. Evilo comes de Sauz, uxor ejus regina, filii Guido et Girardus, frater Willermus. (Ex tabulario Albaeripae.)

Ad conservandam rerum gestarum memoriam 1435A ego GODEFRIDUS Dei gratia Lingonensis episcopus praesentium attestatione litterarum notum fieri volo quod, etc. Willermus de Sauz calumniabatur domui Albaeripae et Vallis Salvatoris aasentias et usuaria in finagio Corilimontis, et pasturas in finagio de Columbe, dicens fratres Albaeripae seu Vallis Salvatoris, aut eorum animalia nulla omnino usuaria in praescriptis finagiis habere debere. Unde apud Buxeroles in praesentia nostra, constituta alterutrum rectitudinem exquirendi die, prolatae sunt in medium ab abbate Albaeripae Rainerio duae chartae legitimae, sigillo praedecessoris nostri Vilenci episcopi Lingonensis munitae, et testium adnotatione roboratae; in quarum altera continebatur scriptum quod Evilo comes de Sauz, laude uxoris suae Reginae, 1435B et filiorum suorum Guidonis et Girardi, et fratris sui Willermi, dederat Domui Dei Albaeripae omnes aasentias in omnibus terris suis. Sunt autem istae aasentiae, in aquis scilicet ad piscandum, in silvis ad comburendum, 490 ad aedificandum, ad pastum porcorum et caeterorum animalium, absque redditu et custumia. Auditis igitur utrorumque causis et diligenter examinatis, justo judicio judicatum est Domui Dei Albaeripae, remota omni calumnia, debere constare omnia, sicut chartae illae legitime testificabantur. Testes horum sunt Pontius archidiaconus, Alnaldus tunc decanus, frater Morelli; dominus Odo de Grancé, dominus Rainerius de Maresc.

LII. Guido de Sauz, olim comes Lingonensis. (Ex tabulario Ecclesiae Lingonensis.)1435C

In nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, Amen. Notum sit omnibus praesentibus et futuris quod ego HUGO dux Burgundiae comitatum Lingonensem, quem a Guidone de Sauz per commutationem accepi, Ecclesiae Lingonensis episcopo, videlicet patruo meo Galtero et ejus in episcopatu successoribus in eleemosynam dedi, ac habendum in perpetuum concessi, et eum in manu ejusdem Galteri guerpivi, laudantibus filiis meis Odone et Alexandro; Henrico etiam comite Barri consanguineo meo, qui praefatum comitatum a me acceperat 1435D in feodum; et fratribus ejus, Theobaldo, Rainaldo et Hugone hanc donationem confirmantibus et approbantibus; et, si quod jus in comitatu illo a suis praedecessoribus habebant, praefatae Ecclesiae in eleemosynam concedentibus, et omnem inde calumniam deponentibus, necnon etiam laudantibus 491 hanc eamdem donationem, Guidone de Sauz, et filiis ejus Othone, et Henrico et liberis ejusdem Othonis. Testes sunt clerici, Manasserus 1436A Lingonensis decanus, Petrus Barrensis decanus, Ebrardus praepositus Sanctorum Geminorum milites, Gerardus de Reon, Viardus Moriers, et Simon ejus frater, Petrus de Barro serviens Henrici Trecensis comitis, Bonius praepositus Castellionensis, Petrus major Castellionensis.

Actum est hoc anno ab Incarnatione Domini 1179.

LIII. Henricus filius Guidonis comitis de Sauz, filii Evilonis. 1179. (Ex tabulario Albaeripae.)

Ego GALTERUS Dei gratia Lingonensis episcopus praesentibus et futuris notum fieri volo quod Henricus 1436B filius Guidonis comitis de Sauz guerpivit atque laudavit per manum nostram Domui Dei Alberipae 492 jure perpetuo possidendum, quidquid praedictus pater ejus, Guido scilicet, eidem Domui donaverat aut laudaverat. Testes Hugo dux Burgundiae, nepos meus, Petrus decanus Barri, Hunaldus capellanus noster, Rainaldus cellerarius de Claravalle, Guido supradictus comes ejusdem Henrici pater, Milo Delfosse.

Actum Castellioni anno Domini 1179.

LIV. (Ex eodem tabulario.)

Ego GALTERUS Dei gratia Lingonensis episcopus praesentibus et futuris notum fieri volo quod Guido 1436C comes de Sauz guerpivit Domui Dei Albaeripae quidquid calumniabatur vel habere se dicebat in finagio d’Arcfrait: quod longe ante pater ejus, Evilo videlicet comes, eidem Domui in eleemosynam donaverat, et ipse Guido laudaverat. Laudavit etiam saepedictus comes Guido praefatae Domni wageriam pratorum de Perregné, quae erant de casamento suo. Horum testes sunt Hugo, tunc abbas Fontineti, Rainaldus Cellerarius clarevallis, Milo Delfosse miles. Haec omnia laudavit Otto filius comitis

LV. (Ex eodem tabulario)

Ego GALTERUS Dei gratia Lingonensis episcopus, 1436D praesentibus et futuris notum fieri volo quod Henricus filius Vidonis comitis de Sauz, laudavit per manum nostram Domui Dei Albaeripae, quod clamabat in Arcfrait, quod Eubolus comes avus ipsius 493 Henrici, laudante filio suo praedicto Vidone, supradictae Domui longe ante in eleemosynam donaverat. Testes pro Henrico sunt Lucas abbas Cariloci, Petrus abbas Accincti, Vido comes pater Henrici, Milo canonicus frater comitis. Anno 1170.

LVI. Fundatio ecclesiae collegiatae de Sauz per Guidonem dominum de Sauz, 1197, laudante uxore ejus Elizabeth, et filio Bartholomaeo. (Ex autographo ecclesiae de Sauz.)1437A

Ego GUIDO dominus de Sauz omnibus tam praesentibus quam futuris notum facio quod pro salute animae meae, et patris et matris meae omniumque praedecessorum meorum, et ELIZABETH uxoris meae filiorumque meorum constitui in ecclesia beatae Mariae de Sauz canonicos, et dedi eis libere septem mansa in castello de Sauz in perpetuum possidenda, ad domos aedificandas convenientia. Quas domos ita liberas esse volo, quod si aliquis ad eas confugerit priusquam in eum manus injecerint, vel res 1437B suas in eis posuerit, sub protectione eorum cum rebus suis tutus erit, nisi de forefacto magnae justitiae fuerit comprobatus. Dedi etiam eis terras in usum ipsorum proprium, ad culturam segetum vel propagationem vinearum excolendas. Praeterea concessi eis quod si aliquis canonicorum in conductu suo aliquem acceperit, nec a me, nec ab hominibus meis, nec ab aliquo super quem potestatem habeam, conductus infringetur. Exposui etiam eis omnes aquas meas ad 494 piscandum. Concessi quoque eis quod si aliquis canonicus vinum suum ad vendendum dederit, et interim ad vendendum, vinum dari per edictum prohibeam (ne aliquis videlicet praeter me vinum vendat) eidem canonico licebit 1437C vinum vendere praetaxatum. Dedi etiam eis quatuor libras censuales in villa castri, et in alia terra mea; et omnes decimas bladorum meorum, et pecudum mearum; et quartam partem decimarum de Sauz. Porro canonicis praenominatis concessi quod ipsi habeant apud Sauz mansa libera ad homines libere retinendos, qui sub eorum potestate eligent remanere, ita quod cum hominibus meis, in nemoribus et in aliis rebus ad castellum de Sauz pertinentibus usum habeant plenarium et absolutum, liberi omnimoda exactione mea et hominum meorum. Praeterea si quis hominum meorum, pratum aliquod, vel terram aliquam de qua non habeam reditum, eis in eleemosynam dederit, vel aliquis militum qui de me feodum teneat, sive in eleemosynam dederit, vel vendiderit, vel in vadimonio posuerit, hoc libenter 1437D concessi. Haec omnia laudavit uxor mea Elizabeth, et filius meus Bartholomaeus.

Actum anno ab Incarnatione Domini 1197.

LVII. Wido dominus de Sauz, uxor ejus Elizabeth, liberi Bartholomaeus et Beatrix. (Ex tabulario Albaeripae.)

495 Ego WIDO dominus de Sauz notum facio praesentibus et futuris me laudasse fratribus Albaeripae, consensu uxoris meae Elizabeth et filiorum meorum Bartholomaei et Beatricis, si quid juris habebam in 1438A illa parte vauriae de Archotoros, etc., unde investiti erant anno ab Incarnatione Domini 1203, secundo die Aprilis.

LVIII. (Ex tabulario ecclesiae de Sauz.)

Ego Guido dominus de Sauz notum facio tam praesentibus quam futuris me concessisse canonicis meis de Sauz quod acquirant ecclesiae suae, vel gaigeria, vel emptione, mediam partem decimarum de Sauz, videlicet partem G. de Blaisé, et partem R. de Corporey; nec alicui liceat praeterquam ipsis decimas illas acquirere, etiam haeredibus meis nisi ad opus ecclesiae suae de Sauz. Et hoc laudavit et concessit Elizabetha uxor mea, et Bartholomaeus filius meus.

1438B Actum anno ab Incarnatione Domini 1209.

LIX. (Ex tabulario ecclesiae de Sauz.)

496 GUIDO dominus de Sauz, ad petitionem et ad preces dominae Elizabeth conjugis suae in extremis laborantis, dat ecclesiae et canonicis de Sauz, pro ejus animae remedio, centum solidos Stephanienses, in die Circumcisionis Domini annuatim persolvendos. Dominus Bartholomaeus, inquit, filius meus hanc eleemosynam laudavit supradictis canonicis, et concessit.

Actum hoc anno gratiae 1222.

LX. (Ex tabulario ecclesiae de Sauz.)

GUIDO dominus de Sauz, pro anniversario domini 1438C Hugonis fratris sui, canonici Lingonensis, dat ecclesiae et canonicis de Sauz duo sextaria bladi singulis annis persolvenda, laudante filio suo Bartholomaeo. 1222.

LXI. (Ex tabulario ecclesiae de Sauz.)

GUIDO dominus de Sauz, pro salute animae suae et Elizabeth uxoris suae, dat capitulo et ecclesiae de Sauz quatuor sextaria bladi. 1231.

497 LXII. Jacobus dominus de Sauz. Uxor ejus Maria de Monte Sancti Joannis. (Ex tabulis ecclesiae de Sauz.)

Jacobus dominus de Sauz cum Maria uxore sua fundat capellam S. Jacobi de Sauz, cum reditu sufficiente ad victum et vestitum unius presbyteri in 1438D dicta capella deservituri. Die Mercurii post festum S. Michaelis in monte Gargano. 1248.

Idem eodem die et anno dat canonicis B. Mariae de Sauz quartam partem decimae de Sauz, recipiens ab illis sexaginta libras Viennensium.

LXIII.

Ego JACOBUS dominus de Sauz, miles, notum facio omnibus praesentes litteras inspecturis, quod ego divina favente gratia, cupiens in partibus transmarinis exsequi votum crucis, sponte, liberaliter et benigne do et cedo, atque quitto canonicis de Sauz 1439A in perpetuum duas domos cum plaustris earum, etc. Ut eas teneant et possideant perpetuo ita liberas, prout avus meus, pater scilicet patris mei, eas eis contulit, etc., laudante Maria Jacobi conjuge, anno Domini 1248, mense Julio.

Idem eodem anno et mense, quartam partem decimae de Sauz, tam grossae quam minutae, posuit in manus canonicorum de Sauz, pro sexaginta et decem libris bonae et legalis monetae Stephaniensis, quas ab eis recepit

498 LXIV.

Anno Domini 1249, mense Martii, Maria de Monte Sancti Joannis, domina Salionis, quondam uxor Domini Jacobi in transmarinis partibus defuncti, domini Salionis, de ejus mandato dat ecclesiae 1439B B. Mariae de Sauz duodecim minas bladi, medietatem consiliginis, et medietatem tremisagii, ad mensuram de Sauz, singulis annis in tertiis de Sauz percipiendas, ea conditione ut ipsi canonici teneantur, in dicta ecclesia ad altare in honore S. Jacobi constitutum, diebus singulis pro dicto Jacobo defuncto, et antecessoribus ejus missam unam per se vel per alium celebrare, exceptis diebus Dominicis, et festivis, et eorum octavis, et octavis festorum novem lectionum.

Hanc donationem seu fundationem anno Domini 1250, mense Aprili confirmavit Joannes de Passavant, dominus de Sauz, qui tum Mariam de Monte S. Joannis, relictam Jacobi Domini de Sauz habebat uxorem.

LXV. Guillelmus dominus de Sauz, mater ejus Maria, Marguareta uxor. (Ex tabulis ecclesiae de Sauz.)1439C

Guillelmus dominus Salionis, domicellus 1284. Octobri.

Guillaume sire de Sauz, Damoyseau, du consentement de Marguerite sa femme, donne aux Chanoines de Nostre Dame de Sauz, sept quartaux de conseel, 499 à payer chacun an à la feste de Toussaincts, pour le remede de l’ame de fut Dame Marie sa femme, iadis Dame de Sauz, l’an de grace 1285, au mois d’Aoust.

Guillermus dominus de Salione, domicellus, et Marguareta uxor ejus, canonicis ecclesiae Beatae 1439D Mariae de Salione dant quinque minas bladi, pro suo anniversario annuatim faciendo. 1286. Februario. Le sceau est (ce semble) un lion rampant.

Eodem mense et anno, idem Guillermus domicellus, dominus de Salione, condit testamentum suum, inter cujus exsecutores primo loco nominat Pontium militem, avunculum suum, dominum de Ventoux. Apponi jubet inter alia sigilla, sigillum venerabilis hominis, charissimi avunculi sui, domini Stephani, domini de Monte Sancti Joannis.

LXVI. Philippus dux et comes Burgundiae, dominus de Sauz. (Ex tabulis ecclesiae de Sauz.)

L’an 1442, 8 de Mars, Philippe Duc et Comte de 1440A Bourgongne, ratifie les biens, droits, et privileges des Chanoines de Sauz, comme Seigneur proprietaire du Chasteau et Bourg de Sauz; qui à raison de ce transport de Domaine, se nomma, et se nomme encore aujourd’hui Sauz le Duc.

500 LXVII Excerpta ex autographis archivi Dolani camerae rationum regiarum.

De Joanna Cabilonensi, uxore Roberti filii Roberti II, ducis Burgundiae, et Agnetis filiae S. Ludovici regis.

Mense Januario anni 1292, Guillelmus de Cabilone, comes Antisiodorensis, et dominus Sancti Aniani in Biturigibus, assignat dotalitium uxori suae Alienorae filiae Amedei Sabaudiae comitis.

1440B Eodem anno et mense Tornodorensis comitatus Guillelmo transcriptus est a matertera Margareta, Jerusalem et Siciliae regina, quae et sequenti anno 1293, Tornodori xenodochium fundavit, in quo ad mortem usque, raro exemplo, aegrotorum et pauperum se famulam exhibuit. Ex tabulis Tornodorensibus.

En l’an 1296, le Vendredy deuant la saincte Catherine, Guillaume Cuens d’Aucerre et de Tornuerre et Seigneur de S. Aignan en Berry, nomme et establit son Procureur, son pere Iehan de Chalon, Comte d’Aucerre et Seigneur de Rochefort, à receuoir quatre mille liures de petits tornois, desquels noble bers Amé Cuens de Sauoye, son honoré et amé sire, estoit tenu 1440C à luy dois la Natiuité S. Iehan Baptiste, pour raison du mariage de Damoiselle Alienor sa femme, fille dudit Amé Comte de Sauoye.

En Feburier de l’an 1299. Guillaume de Chalon, Cuens d’Aucuerre et de Tonnerre, fait certain accord auec son amé Oncle Robers Duc de Bourgoingne.

Anno 1308. Elienor de Sabaudia, vidua Guillelmi de Cabilone, comitis Antisiodorensis, et postea 501 uxor Drogonis de Merloto, domini de Sancta Hermina, repetit jura sua dotalitia a Joanne de Cabilone socero suo, patre Guillelmi comitis defuncti, tutore liberorum Guillelmi, nepotum suorum.

Anno eodem 1308, die 27 Junii, Philippus Francorum rex consentit ut Droco de Merloto, dominus 1440D de Sancta Hermina, et uxor ejus relicta Guillelmi quondam comitis Antisiodorensis, jus balli et custodiae liberorum, quos de Guillelmo illa susceperat, transferant in eorum avum, nempe in Joannem de Cabilone, Guillelmi patrem, comitem Antisiodorensem et Dominum Rupisfortis.

Die 10 Novembris 1309, Margareta de Bellojoco, vidua Joannis de Cabilone, comitis Antisiodorensis, et Domini Rupisfortis, interest homagio facto Joanni nepoti suo, et Joannetae nepti suae, praedicti Guillelmi liberis.

Un tiltre daté en May de l’an 1311, qui declare que Hugues Archeuesque de Besanç estoit Administrateur et Gouverneur général de Iehan et Iehannette de Chalon, enfans de Guillaume de Chalon, iadis 1441A Comte d’Aucerre, et de Tornuerre, nepueu dudit Hugues Archeuesque, et fils de Iehan de Chalon, dit Comte d’Aucerre caienarriers, Seigneur de Roichefort, et frere du mesme Archeuesque. Hugues de Neblans, sire de Cortenaix estoit tuteur desdits enfans.

A Chalon, le Mardy apres la Trinité, en l’an 1321, Agnes fille de Monsieur Saint Louis, Duchesse, et Eude son fils Duc de Bourgongne, d’vne part; et d’autre part Amé Comte de Sauoye, et Iehan Comte d’Auxerre, traictent du mariage de Robert de Bourgongne, fils de ladite Duchesse, 502 et frere dudit Duc, auec Iehanne soeur dudit Iehan, et fille de la fille dudit Comte de Sauoye. Presens Edouart de Sauoye, Aymé son frere, Guichart Seigneur de Beauieu, Louys de Sauoye, Seigneur de Wax. L’vn des articles 1441B de ce traicté fut, que Iehanne porteroit à son mary en dot, entre autres choses la Comté de Tonnerre.

En Septembre de l’an 1321. Iehanne de Chalon, femme de Robert fils du Duc de Bourgongne, quitte toutes ses pretentions à son frere Iehan de Chalon Comte d’Aucerre et Sire de Rochefort, en consideration de ce qu’il luy auoit accordé la Comté de Tornurre pour son partage.

Le Dimanche auant la Nativité Nostre Dame, en l’an 1325, Robert de Bourgongne, fils de Robert iadis Duc de Bourgongne, auec sa femme Iehanne de Chalon, iadis Comte d’Aucerre et de Tornuerre, et Seigneur de S. Aignan en Berry, passent vn traicté auec Iehan de Chalon, Comte d’Aucerre et Sire de Rochefort, 1441C frere de ladite Iehanne.

Le XXVIII d’Aoust, 1344, Philippe de Vienne rend sentence arbitraire sur le different de Iehan de Chalon sieur d’Arlay, et Marguerite de Merlou sa femme, d’vne part; et Iehan de Chalon Comte d’Aucerre et Sire de Rochefort d’autre part; touchant le dot de Aelinort de Sauoye, mere de ladite Marguerite, pour lequel estoit plaige ledit Comte d’Aucerre, auec sa saeur Ieanne Comtesse de Tornuerre.

503 LXVIII. Tabulae anno 1126, datae à Guilenco Lingonensi episcopo, de fundatione abbatiae Morimundensis, jam ante, ex anno Christi 1114, facta per Ulricum sive Odolricum dominum de Acrimonte. (Ex tabulario Morimundensi.)1441D

Guilencus ego Dei misericordia Lingonensis episcopus, fidelis dispositor et ordinator benevolus beneficiorum et eleemosynarum quae Morimundensi ecclesiae liberaliter collata cognovi, accedo testis et proprii sigilli impressione signator. Primum laicus quidam, Joannes nomine, habitu et animo religiosus, locum Morimundi a domino Odolrico de Acrimonte, et ab Adelina nobilissima uxore sua expetivit et accepit. Protinus idem Joannes Robertum 1442A Lingonensem eo temporis antistitem adiit, et interventu meo accepta benedictione et licentia locum sibi datum, pro viribus et posse fideliter exstruxit. Post obitum vero ejusdem antistitis, praedictus Joannes favore usus Joceranni qui Roberto successerat in episcopatum, habens insuper consilium domini Odolrici, locum susceptum abbati et capitulo novi monasterii obtulit et concessit, pro emendatione vitae melioris. Veniensque Stephanus novi monasterii abbas, suscepit locum ab Odolrico et uxore ejus, et ab episcopo, et capitulo Lingonensi, et designatum est ab episcopo, Morimundi coemeterium, et benedictum. Postea Odolricus fretus animi sui liberalitate, cum consilio uxoris suae locum adaugens, concessit terram quamdam, Gualdinvillare 1442B vulgariter dictam; perambulans ipse cum uxore sua, et cum nobilibus multis, et incolis Fraxineti, donationes 504 suas certis determinationibus designans. Insuper omnibus feodis suis et alodiis propinquis et remotis concessit cum uxore sua piscarias in aquis, et ligna ad ignem et ad varia opificia, et pascuale per terras, et in silvis ad opus animalium usuaria. Omnes istas donationes concesserunt Fulcho, et Rainerius, et Gerardus, filii Odolrici. Et horum omnium testes sunt mecum qui viderunt et praesentialiter audierunt, Hugo miles Lupa vocatus, Odolricus de Provincheriis, Girardus Domnimartini, Hugo de Mosa, Arlebaudus de Varennis, Rocelinus de Borbona, etc. Et quoniam has terras, 1442C Morimundum videlicet et Galdinvillare, Odolricus a comite Clarimontis feodaliter tenebat, praedictus abbas ab eodem comite in plena curia velociter impetravit, etc. Tunc praedictus novi monasterii abbas, abbatem in eodem loco constituit virum per omnia venerabilem, Arnaldum nomine; praecipiens monachis ut Regulam beati Benedicti quam didicerant, fideliter observarent. Deinde me eo temporis decano et archidiacono, in episcopatum ordinante Deo succedente, Odolricus cum uxore sua et praenominatis filiis; sicut a veteri Morimundo rivus veniens praeterfluit, totam terram Fraxineti et Galdivillaris usque ad terminos Romanis et Danbelini, fratribus Morimundi perpetuo jure donando consecravit. Omnes has donationes sub anathemate confirmo 1442D et corroboro, et archidiaconis meis confirmandas trado. Signum Lamberti thesaurarii. S. Jocelini archidiaconi. S. Airardi archidiaconi. S. Guidonis archidiaconi. S. Fulconis archidiaconi. S. Garnerii archidiaconi. Anno ab Incarnatione Domini 1126, Honorio papa, Lodoico rege Francorum, 505 Guilenco Lingonensi episcopo. Ego Durannus Lingonensis notarius, ad vicem Fulconis cancellarii dictavi et recitavi. Amen.

Abbatia Morimundi fundata est V Idus Julii, anno 1443A ab Incarnatione Domini millesimo centesimo quarto decimo. Abbatiarum vero quae de Morimundensibus monachis constructae sunt, numerus et ordo iste est: Prima est Bellavallis, secunda Crista, tertia Campus, quarta Ebera, V Theolocus, VI Clarusfons, VII Berges, VIII Bethania, IX Bellumpratum, X Sancta Crux, XI Villers, XII Coronatus, XIII Scala Dei, XIV Bellumdonum, XV Bonusfons, XVI Aquabella, XVII Mons Sancti Georgii, XVIII Francavallis, XIX Vallisdora, XX Silvacana, XXI Brisenrz, XXII Mons Dei, XXIII Charrubium, XXIV Eisaie.

A quibusdam autem harum, multae aliae per diversas terras, Deo operante sunt disseminatae.

506 LXIX. Rainerius dominus Acrimontis, dona patris sui Ulrici sive Odolrici Morimundensibus confirmat. 1148. (Ex tabulario Morimundensi.)1443B

Ego HUMBERTUS Dei gratia Lingonensis Ecclesiae decanus, notifico fidelibus cunctis dona quae Dominus Rainerius Acrimontis fecit et recognovit Ecclesiae Morimundensi coram nostra praesentia, astantibus Domino Rainardo et Rainerio nepotibus suis, et Pontio et Jocelino archidiaconis Ecclesiae nostrae, tempore quo papa Eugenius ingressus est Lingones. Dona autem illa sunt quae pater suus Ulricus Morimundensi Ecclesiae a constitutione illius contulerat, Usuaria scilicet in aquis per omnem terram suam, et nemora ad ignes et ad marrimandum, etc. Testes 1443C Gerardus frater ejusdem Rainerii, Gerardus Bolmontis, etc. Uxor etiam ejus hoc ipsum concessit, etc. Hoc igitur donum ut firmum tutumque permaneat auctoritate nostra et sigillo capituli Lingonensis munimus et confirmamus. Anno ab Incarnatione Domini 1148. Concurrente quarto, indictione XI, epacta XXVIII.

LXX. Gerardus Sineterra, frater Rainerii domini Acrimontis. (Ex eodem tabulario.)

Notum sit omnibus quod domnus Rainerius de Acromonte, pusillum terrae desuper abbatiam, Beatae Mariae de Morimundo et fratribus inibi Deo servientibus 507 in perpetuum dedit, tali tamen 1443D convento, ut ibi jardinarium plantarent. Cui dono interfuerunt et testes sunt, Gerardus Sineterra frater praedicti Rainerii, et Hugo villicus de Frasneto, et filius ejus Gerardus.

LXXI. Rainerii Domini Acrimontis fratres Ulricus canonicus, et Gerardus Sineterra. (Ex eodem tabulario.)

Ego GODEFRIDUS Dei gratia Lingonensis episcopus, universis fidelibus praesentibus et futuris notifico, et auctoritatis nostrae sigillo confirmo, quod Rainerius dominus Acrimontis, consensu et laude 1444A fratrum suorum, Ulrici canonici, et Gerardi Sineterra, terram quamdam, sicut recta linea ipsius aggeris ducit et dividit a cornu viridarii fratris Stephani usque ad initium stagni novi, ubi fuerat pons cujus via ducebat Blanchart, totum quidquid infra istam divisam versus Morimundum continebatur, fratribus de Morimundo concessit, et jure perpetuo contulit, etc. Testes horum omnium Lambertus abbas Belliprati, Rolandus miles, Gerardus et Ulricus fratres ipsius Rainerii. Hoc autem totum concessit et laudavit filia ejus Agnes.

LXXII Molismensis monasterii ampliatio. (Ex tabulis Molismensibus.)

1444B Ego HUGO comes Campaniae, comitis Theobaldi filius, notum volo fieri omnibus sanctae Ecclesiae 508 fidelibus, praesentibus et futuris, quod excellentiori usus consilio ampliare proposui Molismensem ecclesiam de meis propriis redditibus, certissime sciens tanto me in coelestibus partem habere potiorem, quanto eamdem ecclesiam amplius honoraverim. Trado itaque et concedo eidem ecclesiae de juris mei possessione, jure perpetuo possidendam villam quae Rumiliacus dicitur, cum potestate et justitia ejusdem villae post decessum meum, tam in nemoribus quam in agris, pratis, pascuis et aquis, servis et ancillis, praeter uxorem Leobaudi de Trecis, et infantes eorumdem, et in omni usu consuetudinario, et in praesenti pro vestitura dimidiam 1444C partem reddituum. Dono etiam dictae Ecclesiae redditus venditionis salis, id est saligninii de Barro super Albam, et justitiam saligninii, si quis inde foris fecerit. Item dono in possessione Islensi ea quae pater meus donaverat, villam scilicet Sancti Theobaldi de Volva, et duo molendina super ripam Sequanae sita, culturam quoque meam ex integro, quae vulgariter Cumina vocatur, aliasque agrorum partes quae attinent juri meo, et pratum muro Trecensi adjacens, quod frater meus Odo comes ecclesiae Sancti Quintini Trecensis dedit, do et perpetualiter tenendum concedo. Et apud Insulas furnum bannalem do et concedo. Item molendinum de Largicurte, sicut teneo, et quamdam culturam apud vallum Valis coloris, et tertiam partem in molendino, 1444D et tertiam partem in furno. Huic dono adjeci et in territorio Remensi villam Sanctae Walburgis, quae alio nomine Dyona vocatur, cum appendiciis suis, et justitiam ejus. Quae omnia laudavit uxor mea Constantia, Francorum regis filia, et comitissa 509 Adela uxor fratris mei Stephani, cum filiis suis, nepotibus meis. Huic dono meo assensum praebuit Manasses Remensis archiepiscopus cum clero suo, super his quae ad eum pertinebant.

Acta sunt haec apud Trecas, IV Nonas Aprilis, anno ab Incarnatione Domini 1104, indictione XII; 1445A epacta XXII, concurrente V, Paschali Romano pontifice praesidente, Richardo Albanensi episcopo apostolicae sedis legato, Trecis in generali concilio de negotiis ecclesiasticis tractante, Philippo rege Francorum regnante.

Harum itaque possessionum donatio Molismensi ecclesiae solemniter a me facta, in ecclesia Trecensi coram omni synodo recitata, a dicto cardinali est approbata, et a consedentibus archiepiscopis, et episcopis, et abbatibus et clericis generaliter collaudata, et ad corroborandam eam feci hos testes idoneos sufficientes in hac charta apponi. Sunt itaque isti: Daymbertus, Radulfus, Senonensium, et Turonensium archiepiscopi; episcopi vero Yvo Carnotensis, Humbaldus Antisiodorensis, Herveus Nivernensis, Marbodus 1445B Redonensis, Robertus Lingonensis, Norgaudus Eduensis, Hugo Catalaunensis, Philippus Trecensis, Regnaudus praepositus, Girardus, Jocelinus, Droco archidiaconi. Abbates quoque, Ilgondus Majoris monasterii, Lambertus Pultariensis, Radulfus monasterii Cellensis, Otho Arremarensis. Laici etiam, Milo comes de Barro supra Sequanam, Milo Chacennaici dominus, Wido Vangionis rivi dominus, Gaufredus Ottranni filius, Renerius de Castellione. His ita in Trecensi concilio gestis, et per excommunicationis sententiam, ne in posterum possint infringi, solemniter authenticatis, ego ipse cum illustribus viris, Hugone Borello duce Burgundiae, 510 Willelmo Nivernensi comite, dicto comite de Barro, Airardo Briniae comite, Hugone 1445C Risnelli comite, Jofredo Calvimontis domino, Rogerio Jonis villae domino, Pontio Triagnelli domino, Molismum adveni pro negotiis meis et eorum tractandis, meque, et eos Robertus primus loci illius abbas cum monachis suis honorifice excepit. Post orationem vero ad magistrum altare accedens, astantibus dicto duce et quatuor comitibus et baronibus praedictis, medietatem Rumiliaci quam in vita mea antequam Molismum venissem retinueram, et ibi post decessum meum dare disposueram (nam aliam medietatem jam integre possidebat Ecclesia), extracto de proprio digito annulo, et donum de tota potestate Rumiliaci super altare ponens, eidem Ecclesiae contradidi jure perpetuo possidendam, dictam 1445D scilicet potestatem, adjiciens quod si quis de casamento meo eidem Ecclesiae aliquid dare voluerit, liceat ei. Ratumque hoc et firmum concedo in perpetuum permanere. Idipsum dicti Nivernensis, Barri, Briniae, Risnelli comites, et dicti barones mecum assistentes, sic praedictae Ecclesiae de casamento meo concessisse me viderunt, et ipsi exemplo meo compuncti, meisque inducti precibus, singuli eorum una cum dicto duce eidem Ecclesiae concesserunt perpetuo possidendum quidquid de eorum casamento, Ecclesiae illius monachi quolibet modo in posterum sibi acquirerent. Testes inde sunt una mecum, Walterius vicecomes de Clamiceio, Hugo de Tilio, Andreas Rameruci comes dator et concessor Ecclesiae de Casamento suo quod alii, Hugo, 1446A cognomine Britto, filius ejus, Gaufredus Ottranni filius, Lebaudus et Grimaudus de Trecis, Theobaldus 511 puer, filius comitis Stephani fratris mei.

Adjecit autem huic concessioni suae dictus comes Barri, donans eidem ecclesiae aquarum suarum piscariam apud villam suam de Vertoil. Ego quoque Jerosolymam postea tendens, Molismum adii orationis gratia, ibique omnes homines cum uxoribus eorum et liberis, qui de potestate Rumiliaci Trecis morabantur, superiori dono addidi, concedens salvamentum eorum omnium, quorum in potestate Rumiliaci capita sunt ecclesiae supradictae, concedens etiam eidem possidendos eos, qui de eadem potestate manent Trecis vel insulis, ne quid 1446B ex ea minuatur aut decidat, praeter Leobaudi uxorem et ejus filios. Licet ergo dona haec mea, et dictorum principum, etiam dicti ducis, Ecclesiae Molismensi non uno eodemque tempore collata, volui tamen universa in hac pagina congeri, et ut inconvulsa deinceps permaneant, sigilli mei impressione cum testibus suprascriptis plenius confirmari. Si quid vero de donis patris mei, et fratrum meorum, et meis minus hic scriptum fuerit quam jus poposcit, nec ideo quae memorabiliter scribi non potuerunt, et tamen dudum a meipso et ab eis data sunt Ecclesiae, a confirmatione ista removeo, sed sicut scripta ista inscripta quae hactenus tenuit eadem Ecclesia, omnimodis fixa permanere decerno.

1446C Actum hoc et confirmatum apud Castellionem super Sequanam, anno ab Incarnatione Domini 1108, testibus his, Willelmo Nivervensi, Airardo Briniae, Milone de Barro, Hugone de Risnello comitibus, Widone Wannelruci, et multis aliis. Ad haec ego comes Theobaldus dicti Hugonis avunculi mei vestigiis pie inhaerens, cum Jerosolymam devotus 512 tenderet, rogatu ejus sigillo meo confirmavi ecclesiae Molismensi perpetuo possidendum quidquid ei ipse confirmaverat; et insuper quidquid de casamento meo ipsa Ecclesia quolibet modo acquisierit, eis gratanter concedens corroboravi, testibus his, Milone comite de Barro, Widone Vangionis rivi domino, et multis aliis.

LXXIII. S. Bernardi epistola XXXI ad Hugonem comitem Campaniae, militem Templi factum.1446D

Si causa Dei factus es ex comite miles, et pauper ex divite, in hoc profecto tibi, ut justum est, gratulamur, et in te Deum glorificamus scientes quia haec est mutatio dexterae Excelsi. Caeterum quod tua jucunda praesentia nobis ita, nescio quo Dei est subtracta judicio, ut ne interdum quidem te videre valeamus, sine quo nunquam, si fieri posset, esse vellemus, hoc aequanimite; fateor, non portamus. Quid enim? Possumusne oblivisci antiqui amoris et beneficiorum quae domui nostrae tam largiter contulisti? Utinam ipse pro cujus amore fecisti, in aeternum non obliviscatur Deus! Nam nos, 1447A quantum in nobis est, minime prorsus ingrati, memoriam abundantiae suavitatis tuae mente retinemus, et, si liceret, opere monstraremus. O quam libenti animo, et corpori tuo pariter et animae providissemus, si datum fuisset ut simul fuissemus! Quod quia non est, restat ut quem praesentem habere non possumus, pro absente semper oremus.

LXXIV. 513 Fundatio prima abbatiae Claraevallis per Hugonem comitem Trecensem, hactenus vulgo ignota. (Ex autographo Clarevallensi.)

In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Incipit charta comitis Hugonis:

Notum sit omnibus praesentibus et futuris, quod 1447B ego Hugo comes Trecensis do Deo, et beatae Mariae et fratribus Claraevallis locum ipsum qui vocatur Claravallis, cum pertinentiis, agris, pratis, vineis, silvis et aquis, nihil omnino mihi aut haeredibus meis retinens. Unde testes Acardus Remensis, et Petrus, et Robertus Aurelianensis, milites mei. Et sciendum quod Gaufridus Felonia dat pasturas suas in finagio de Juvencurt, tam in bosco quam in plano, omni tempore. Et si aliquod damnum intulerint animalia dictorum fratrum, solum capitale restituetur, sine emenda. Haec autem omnia dedi in praesentia supradictorum testium. Sciendum quoque est quod dominus Josbertus de Firmitate, cognomine Rufus, et dominus Rainaudus de Perceris dederunt eisdem fratribus pasturam et usuarium per 1447C totam terram suam, et praecipue in aquis, silvis, pratis, in finagio de Perrecin.

Hujus rei testes sunt Acardus Remensis et Robertus, milites mei. Item sciendum quoque est quod ego Hugo comes Trecensis laudo et concedo eisdem fratribus libere et quiete possidere terram et silvam de Aretela.

Has donationes confirmamus, ego Joscerannus Lingonensis episcopus et 514 ego Hugo comes Trecensis, de sigillo et annulo meo.

(In priore sigillo exprimitur Jocerannus episcopus in cathedra sedens, in altere Hugo comes.)

LXXV. Hugo comes Trecensis, pater ejus Theobaldus, mater Adhelaidis, frater Odo, uxor Constantia. 1097. (Ex tabulis Molismensibus.)1447D

Notitiae fidelium, tam praesentium quam futurorum, tradere disponimus quod pratum, quod est situm juxta murum Trecensis civitatis, non longe ab ecclesia Sancti Quintini, quod in vita sua Odo comes, filius comitis Theobaldi dederat ecclesiae Molismensi, frater ejus qui ei in honore successerat, comes videlicet Hugo, in quadam festivitate paschali curiam suam apud Molismum tenens, videlicet anno 1097 Dominicae Incarnationis, rogatu Roberti ejusdem loci abbatis, non solum ipsum pratum, sed omnia dona quaecunque comes Theobaldus pater ejus, et Adhelaidis comitissa mater sua, frater quoque ejus Odo comes attribuerat ecclesiae Molismensi, 1448A libentissime concessit. Dedit praeterea ipse comes hortolanum quemdam, custodem scilicet prati, cum uxore et liberis suis, omnes quoque redditus et justitias quae jure in eo possidebat. Ex his vero omnibus praenominatis rebus testes existunt Wido de Vangionis rivo, Dudo Catalensis civitatis vicedominus, et multi alii. Haec vero omnia praenominata, conjux ejusdem comitis Hugonis Constantia 515 Philippi Francorum regis filia, in camera Gauterii Belvacensis concessit praesentibus illis testibus, Gaufredo filio Ottranni, Odone presbytero, cum multis aliis. Ut autem haec omnia magis rata et authentica sint, praesente domino Gaufrido Ottranni misit ipsa comitissa quemdam nummum per dominum Nivelonem super altare 1448B Sancti Quintini.

LXXVI. Hugo comes Tricassinus, Theobaudi filius maritus Constantiae. 1100. (Ex tabulis Arremarensibus.)

Hugo comes Tricassinus, Theobaudi nobilissimi comitis filius, nec non et uxor ejus Constantia Philippi Francorum regis filia, de communi mortis sorte securi, et de vita aeterna solliciti, etc.

Adeunt namque ecclesiam in honore apostolorum Petri et Pauli consecratam, quae vulgo Arremari monasterium dicitur, antiquitus autem Mansus Corbonis vocabatur; cui pro salute animarum suarum jure haereditario dederunt possidendum, si quis ei 1448C de eorum beneficio sive miles, sive serviens aliquid dedit vel dare voluerit, et hoc quidem de omni terra eorum potestati subjecta annuunt. Insuper et eidem ecclesiae dederunt quidquid apud Altamripam habebant, etc.

Actum est hoc anno ab Incarnatione Domini 1100, indictione VIII, XII Kal. Novembris.

Hujus doni testes sunt Milo, comes Barri, Rainardus comes de Juvniaco, Andreas dominus Rameruci, Guido de Vangionis rivo, Ingelmerus praepositus Graecorum, etc.

LXXVII. Hugo comes Trecorum ad sepulcrum Dominicum profecturus. 1113. (Ex tabulis Arremarensibus.)1448D

516 Omnibus Christi fidelibus tam praesentibus quam futuris notum sit quod memorabilis Hugo comes Trecorum, ad sepulcrum Dominicum pia devotione profecturus, multis magnisque beneficiis quae Arremarensi ecclesiae contulerat, adjecit rem diu multumque expetitam, justitiam videlicet, quam circa Desdam habebat, extra Quarantaniam scilicet, in monte Herberti, et Pruciaco, et Ruliaco, et Novavilla et in omnibus aliis ad Desdam pertinentibus locis, etc. Inter testes Milo comes Barri, Airardus frater ejus comes Breniae.

Actum publice Trecis in curia anno ab Incarnatione Domini 1113.

LXXVIII. Arveius de Saffra, filius Arvei et comitissae; frater ejus Galterus, uxor Gila. (Ex autographo archivi monialium de Pralon.)1449A

In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Innotescat fidelibus universis, chartulam istam inspecturis, quod dominus Arveius de Saffra concessit abbatissae et sanctimonialibus de Praalun libere et quiete possidendam tertiam partem decimarum segetum de Saffra, in perpetuum possidendam, quam eaedem sanctimoniales de dono patris sui Arvei habent in eleemosyna, pro anima 517 dominae comitissae, matris praedicti Arvei, ita quod partem dictam decimarum ubicunque et per quoscunque voluerint colligent. Dedit etiam praedictis 1449B sanctimonialibus locum unum ad faciendam domum unam in eadem villa, in congruo loco et competenti, ad respectum Joannis capellani ejusdem villae, et Guillelmi Frosmunt de Maalein. Verum si sanctimoniales et fratres ejusdem abbatiae eleemosynam istam pignori obligare, vel vendere, vel alio modo a domo sua alienare voluerint, non poterunt hoc facere nisi in manu domini Arveii, vel alicujus hominis sui, qui neque miles, neque nobilis generis sit, vel domus Dei de Saffra, vel in manu praedicti Joannis capellani. Hoc totum laudavit Galterus frater ejus, et uxor ejus Gila, quae de domo de Praalun pro contractu illo habuit decem oves, et ipse Arveius centum solidos Divionensis monetae. Et ut ratum in perpetuum habeatur, praedictus Arveius 1449C sigillum suum huic scripto apposuit et sigilla Hay, archidiaconi Flaviniacensis, et H. archipresbyteri Vietelli, precibus suis intervenientibus, apponi fecit.

Actum est hoc anno ab Incarnatione Domini 1204, testibus istis, Ebrardo de Flavineio, l. de Safra, et Hay, de Ys, Reygmundo de Grossobosco sacerdotibus, Guidone de Bassi, et Guillelmo Frosmunt de Maalein, militibus. Humberto de Coium.

Sciendum praeterea quod in canali non licet dictae domui de Praalun decimam capere.

518 Sigillum Hervei Domini de Safra, quod de pergamena taenia pendet, medium inter sigilla Hay, archidiaconi Flavin. et H. archipresbyteri Vietelli.

1449D LXXIX. Warnerius Sombernensis, Istiburgis uxor ejus, horum filiae Anna et Addila, Gozelinus de Sombernon, anno Christi 1020, Rotberti regis XXV, indictione III. (Ex autographo Benigniano.)1450A

In nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, Servorum Dei est Ecclesiam Christi facultatibus propriis ditare, ampliare, sublimare. Nisi enim ditaretur, non esset unde pauperes Christi recrearentur. Facite, inquit Christus, vobis amicos de mammona iniquitatis, ut cum defeceritis, recipiant vos in aeterna tabernacula (Luc. XVI). Hujus igitur tabernaculi gaudia ego WALO vocatus comes, et frater meus Walterus, et Warnerius Sembernon atque Humbertus advocatus seu frater ejus Girardus cogitantes, 1450B sive hoc quod etiam ipse Christus dicit: Date eleemosynam, 519 et ecce omnia munda sunt vobis (Luc. XI); partem haereditatis nostrae, sitam ante portas castri Sarmasiae tradidimus ecclesiae Sanctae Mariae Sanctique Benigni martyris Christi. Terminatur autem ipsa terra ante valvas ipsius monasterii, in latum perticas agripennales XII, a parte aquilonis, in longum perticas XXXIV, a parte orientis, in latum perticas XIV et dimidiam, a meridie in longum perticas XXXIV et dimidiam. Si vero nos ipsi aut aliquis parentum nostrorum concupiscentiae stimulis incitatus, contra hanc donationem venire tentaverit, evindicare non valeat quod repetit, sed convictus, loco cui calumniam 1450C inferre conatus est centum libras auri persolvat. Si autem in sua malitia perseverare voluerit, sciat se cum Juda traditore anathemate esse damnandum. Et ut donatio ista firma stabilisque permaneat, manibus nostris subter firmavimus, fidelibusque nostris similiter firmari rogavimus.

Signum Walonis quondam comitis, et uxoris ejus, nomine Judith, et filiorum ejus Aymonis atque Hugonis. Signum Walterii fratris ejus. S. Warnerii et uxoris ejus Istiburgis, et filiarum ejus Annae et Addilae. Sig. Humberti advocati et uxoris ejus Ermentrudae et filii ejus Hileranni. S. Girardi fratris ejus. S. Bertradae sororis ejus. S. Tetbaldi nepotis ejus. S. Gothefridi. S. Gislerii, S. Arlebaldi, item S. Arlebaldi clerici. S. Tezelini Rastelli. S. 1450D Hugonis. S. Aldonis. S. Gozelini de Sembernon. S, Girardi. S. Girberti. S. Algerii.

Acta sunt haec apud Sarmasiae castrum publice, anno ab Incarnatione Domini 1020, regnante Rotberto Francorum rege anno XXV, indictione II.

520 Ego Girbertus indignus levita, ad vicem domni Beraldi cancellarii rogatus, scripsi et subscripsi.

XXX. (Ex Necrologio S. Benigni Divionensis.)

III Idus Aprilis obiit Tecelinus monachus, pater domni Bernardi abbatis Claraevallis.

XIV Kalendas Septembris obiit Calo, dominus de Fontanis, noster amicus, qui dedit nobis partem suam de Magnomonte.

1451A II Kalendas Septembris, obiit Wido de Sumbernione miles.

Kalendis Septembris obiit Alasya laica. Haec est S. Bernardi mater, olim ad S. Benignum sepulta, quae in recentiore necrologio scribitur Alaysa.

V Idus Octobris obiit Ebalus comes Salz.

XI Kalendas Novembris obiit Itisburgis nostra amica, mater abbatis nostri. Haec est uxor Warnerii Sombernionensis

LXXXI. Ecclesia Fontanensis S. Martini de Prato, in Campania, cum capella superioris Fontanarum villae. 1120. (Ex autographo S. Stephani Divionensis.)

In nomine summae et individuae Trinitatis, Patris, 1451B et Filii, et Spiritus sancti. Quoties ecclesiasticae dispensationis officia synodalibus praeceptis reformantur, et ad memoriam posterorum bonorum praedecessorum laudes 521 et bene gesta recitantur, exemplo charitatis et imitatione justitiae, de illis praecipue quae apud religiosos et fidei domesticos nostris temporibus benigne conferuntur, dignum duximus juxta consuetudinem antiquorum et nos fideliter indagare, et perfectioribus instrumentis pro deliberatione tractare. Ego igitur Jocerannus divino nutu Lingonensis Ecclesiae episcopus, cum de statu et provectu ejusdem matris basilicae, una cum reverentissimo totius cleri comitatu in plenaria synodo generaliter tractaremus, venerunt 1451C ad nos Divionensis ecclesiae Sancti Stephani regulares canonici, domnus Gualo prior, et religiosi alii, rogantes et obsecrantes ut sicut ad nostrum episcopale jus pertinebat de ecclesia Beati Martini de Campania, quam de jure Ecclesiae suae antiquitus fuisse diu reclamaverant, et de aliis rebus quas in nostro episcopatu, nostra et fidelium nostrorum dispensatione acquisierant, auctoritatis nostrae litteras faceremus et proprii sigilli nostri impressione formatas confirmaremus. Quorum justae petitioni, archidiaconorum nostrorum et ejusdem sacri conventus consilio libenter acquiescentes, ecclesiam illam Beati Martini de Prato, quae dicitur in Campania, cum capella sua quae est in superiori Fontanarum villa, salvo jure Lingonensis Ecclesiae, illis reddimus 1451D et concedimus. Ecclesiam quoque de Gemellis, cum capella sua quae est in villa de Picamgis, et ecclesiam de Ormentiaco, quae est in confinio ipsius Lingonicae civitatis, cum duabus capellis suis, quarum una de Roseriis, altera de Mardoo episcopi villa esse cognoscitur, salvis nihilominus Lingonensis Ecclesiae consuetudinibus, illis donamus et perpetuo jure confirmamus, et per istius 522 chartae instrumentum archidiaconis nostris confirmandam tradimus

Signum Guilenci archidiaconi. S. Guarnerii archidiaconi. S. Ayrardi archidiaconi. S. Gocelmi archidiaconi. S. Guidonis archidiaconi.

Acta sunt haec anno ab Incarnatione Domini millesimo centesimo vicesimo, Calixto summo pontifice, 1452A Lodvico Francorum rege, Joceranno Lingonensis Ecclesiae pontifice.

Ego Durannus Lingonensis Ecclesiae notarius, ad vicem Fulconis, primi scrinii et ejusdem Ecclesiae archicancellarii, scripsi, dictavi et recitavi.

LXXXII. Castrum de Saux transit a privatis dominis in manum regiam: unde ducibus Burgundiae attributum, vulgo Saux le Duc coepit nuncupari. (Ex Gallia Christiana Claudii Roberti, in Divione in Roberto de Salione, inter decanos capellae ducis XXII.)

Apparet ex tabulis 1302 Parisiis mense Martio subsignatis Philippum Pulchrum F. R. dare filio suo Ludovico primogenito (regi postea, Hutini cognomento) 1452B hoc castrum Salionis, ea lege ut si is Ludovicus fieret rex, aut si sine liberis decederet, illud ad ducem Burgundiae perveniret. Deinde aliis litteris, mense Maio 1303 Longicampi conscriptis, claret eumdem Philippum regem dare Roberto Burgundiae duci, Franciae camerario, idem castrum, salva fide clientelari. Denique diplomate Joannis de Cabilone, episcopi LXXIII Lingonensis, dato Castellione ad Sequanam, 1331, continetur transactio quaedam inter ipsum episcopum 523 et Odonem Burgundiae ducem, qua dux hominium praestat episcopo ratione hujus castri, eo modo quo Jacobus seu Jaquinus, olim dicti castri dominus, prioribus episcopis illud praestiterat.

LXXXIII. Reliquiae S. Ambrosiniani. 1203. (Ex tabulis carthusiae Luviniacensis.)1452C

Anno 1203, dedicata est ecclesia domus inferioris et altare consecratum a domino Heldumo episcopo Lingonensi, pridie Nonas Octobris. Inter reliquias inclusas in ea ecclesia, numerantur reliquiae de sanguine sancti Benigni, et reliquiae beatorum Medardi et Ambrosiniani.

LXXXIV. Joannes, Caecilia et Guillermeta, liberi Humberti de Fontanis, et Bonae ejus relictae. Guillermus de Fontanis, miles. 1282. (Ex autographo familiae de Saffra.)

In nomine Domini. Amen. Anno Incarnationis 1452D ejusdem millesimo ducentesimo octogesimo secundo, mense Aprili, nos JOANNES, CECILIA, et GUILLERMETA, liberi defuncti Humberti de Fontanis, notum facimus omnibus praesentes litteras inspecturis quod nos pro utilitate et necessitate nostra vendimus, concedimus, et in perpetuum quictamus domino Guillermo de Fontanis militi, hortum unum situm apud Fontanas, 524 inter hortum Belini de Tyois, et hortum Joannis Majoris de Fontanis, pretio quinquaginta solidorum Viennensium, de quibus a dicto Guillermo recipimus et habuimus solutionem integram in pecunia numerata. Propter quod de praedicto horto nos penitus devestientes, dictum Guillermum et suos corporaliter investivimus. Hanc autem venditionem ego Bona, mater dictorum venditorum 1453A laudo et concedo. Insuper nos Bona et venditores praedicti promittimus et tenemur quilibet in solidum, sub obligatione bonorum nostrorum omnium et per juramentum nostrum corporaliter super sancta Dei Evangelia praestitum, praedictum hortum liberum penitus garantire dicto Guillermo et suis, perpetuo, contra omnes, in omni curia, propriis nostris sumptibus, et facere et praestare quidquid in causa evictionis debet fieri et praestari, et in nullo per nos vel per alios contraire de caetero tacite vel expresse, volentes nos compelli ad praemissorum observantiam, tanquam ex re adjudicata, per curiam domini ducis Burgundiae, cujus jurisdictioni, quoad hoc supponimus nos et nostros haeredes. In quorum testimonium litteris istis sigillum 1453B dictae curiae supplicavimus et obtinuimus apponi.

Actum in praesentia Hugonini de Cabilone, notarii Divionensis, Humbeletti dicti Chartreir, et Martini filii Breconis, testium ad hoc vocatorum, anno et mense praedictis.

Sigillum curiae Divionensis.

LXXXV. Joannes de Fontanis, domicellus. 1276. (Ex autographo familiae de Saffra.)

525 In nomine Domini, Amen. Anno Incarnationis ejusdem 1276, mense Decembris, ego HUGONINUS DE FLURIACO, domicellus, filius defuncti Guidonis de Fluriaco, notum facio omnibus praesentes litteras inspecturis quod ego pro utilitate et necessitate 1453C mea vendo, concedo, et quicto in haereditatem perpetuam Joanni de Fontanis domicello, pro se et ejus haeredibus, tria sextaria frumenti, ad mensuram Sombernionis; in quibus mihi tenebatur idem Joannes de annuo redditu super tertias suas de Aubigneio. et quae ab ipso Joanne tenebam in feodum, pretio scilicet sexdecim librarum Viennensium, de quibus ab ipso Joanne recepi et habui solutionem integram in pecunia numerata, etc.

LXXXVI. Herveus dominus Safrarum. 1232, Januario. (Ex autographo Saffrensi.)

Ego HUGO dux Burgundiae notum facio universis 1453D praesentes litteras inspecturis quod ego vidi litteras charissimi patris mei Odonis ducis Burgundiae, qui donavit et concessit in perpetuum Herveo domino Safrarum, et haeredibus suis qui erunt domini de Safris, quod non poterat homines suos sub se mansuros retinere, nisi apud Belnam et apud Divionem. Et ego qui multum volo patris mei donum et concessum tenere, confirmavi, 526 laudavi et promisi dicto Herveo et haeredibus suis qui erunt domini de Safra, quod ego non possum homines suos sub me mansuros retinere, nisi apud Belnam et apud Divionem. Et ut hoc ratum sit, et firmum et stabile permaneat, praedicto Herveo praesentes litteras sigilli mei munimine tradidi roboratas.

Actum anno Domini 1232, mense Januarii.

LXXXVII. Beatrix relicta Guillelmi de Sauz militis; Joannes et Guillelmus eorum filii. 1265. (Ex autographo camerae regiarum rationum Divionensis.)1454A

Nos GUIDO, Dei gratia Cabalonensis episcopus, notum facimus universis praesentes litteras inspecturis quod in nostra praesentia propter hoc personaliter constituta domina Beatrix, relicta domini Guillelmi de Sauz, militis jam defuncti, recognovit coram nobis se tenere et cepisse, laude et assensu Joannis et Guillelmi liberorum suorum, ab illustri viro Hugone duce Burgundiae et suis haeredibus omnia quae habet in parochia Sancti Romoni d’Andenay, et apud Saprade, tam ex parte sua quam ex 1454B parte dicti Guillelmi mariti sui jam defuncti, videlicet in terris, pratis, hominibus, aquis, pascuis, decimis, costumis, censuris, dominiis, justitiis et in omnibus aliis quibuscunque, pro viginti libris Viennensium. De quibus dicta B. domina habuit et tenuit se coram nobis pro pagata, prout confessa est coram nobis. Promisit etiam coram nobis dicta domina, per juramentum suum super sancta Dei Evangelia 527 corporaliter praestitum, omnia superius nominata tenere firmiter et in perpetuum observare. In cujus rei memoriam et testimonium, nos ad requisitionem dictae dominae, Joannis et Guillelmi liberorum ejusdem, dicto duci praesentes litteras tradidimus, sigilli nostri munimine roboratas.

Datum anno Domini 1265, mense Maii.

LXXXVIII. Bernard de Marey, Seigneur de Fontaines lez Dijon en partie, Marie de Fontaines sa mère. 1462. (Tiré du trésor de l’abbaye de Cîtaeaux.)1454C

L’An de l’Incarnation de Nostre Seigneur 1462. le XX. iour de Feburier, Je BERNARD de Mairey, Escuyer, Sieur de Fontaines lez Dijon en partie, scauoir fais à tous presens et à venir, comme de tres long temps i’ay eu, et encore ay de present grande deuotion à Dieu mon Createur, à la glorieuse Vierge Marie sa mere, et aussi à Monseigneur Sainct Bernard, pour ce qu’il fut natif au Chastel dudit Fontaine, et partit de la Seigneurie dudit lieu: et que d’icelle Seigneurie et ligne je suis issu et descendu. Considerant aussi, 1454D qu’en son ieune eage il fut receu Nouice, et fit profession en l’Eglise et Monastere de Nostre Dame de Cisteaux; à laquelle Eglise et Monastere, aussi de tres long temps i’ay eu, et encore ay tres grande devotion, etc.

Ensuite il donne à l’Abbé Humbert, et au Couvent de Cisteaux, la quarte partie du Chastel, forteresse, et forte maison dudit Fontaines, dans laquelle il auoit sa demeure; qui luy estait escheuë d’ancienneté, à cause (dit-il) et par le 528 decez et trespas de feu Dame Marie de Fontaines, iadis ma mere, dont Dieu aye l’ame, et aussi par partage fait auec les autres conseigneurs dudit Fontaines. Item environ XXV hommes ou sujets qu’il auoit audit lieu. Item la quarte partie de la Mayrie, et de la 1455A lustice moyenne et basse qu’il auoit au lieu, finage, et territoire de Fontaines. Item vn Four bannal, et plusieurs pieces de vignes et terres arables, qu’il auoit au mesme territoire. Le tout à condition que lesdits Abbé et Couuent de Cisteaux, seroient tenus de construire à leurs dépens audit Chastel de Fontaines vne Chapelle en l’honneur de Dieu et de S. Bernard, et d’y dire ou faire dire et celebrer vne Messe chaque Vendredy de l’année, à perpetuité, à son intention: et celebrer son anniuersaire en l’Eglise de Fontaines pendant sa vie, et après sa mort en celle de Cisteaux, le troisiéme iour apres la feste de S. Bernard.

Il semble que ce Bernard de Mairey, Seigneur de Fontaines en partie, ne suruesquit guieres à cette 1455B donation, d’autant que son frere Alexandre, pretendant estre son heritier, ceda le droit qu’il pouuoit auoir à cette succession, à Iean de Poictiers, Cheualier, Seigneur de Vadans, etc., le XXIX iour d’Auril, apres Pasques, comme nous dirons incontinent cy apres.

Dans l’obituaire de Cisteaux, se lisent les paroles suiuantes: XV Kalendas Septembris obiit dominus Bernardus de Fontanis, qui dedit ecclesiae partem suam quam habuit in dominio castri de Fontanis: quam vendidimus, et pro ea habuimus quadringentas libras Turonenses.

Cecy est conforme a ce que les Abbé et Religieux de Cisteaux exposerent en la requeste qu’ils presenterent à la Cour le dernier iour d’Auril 1614, contre 1455C les Feuillants, qui dez l’an 1613, auoient acquis par achapt le Chasteau de Fontaines pour le conuertir en vne Eglise et Monastere de leur reforme: disans que le Duc de Bourgongne ne voulut consentir à l’amortissement des fonds susdits, donnez à l’abbaye 529 de Cisteaux par Bernard de Mairey: ce qui obligea lesdits Abbé et Religieux de Cisteaux de s’en deffaire pour la somme spécifiée en leur obituaire.

Bernard de Mairey ne suruesquit guieres à cette donation, qu’il fit le XX Feburier de l’an 1462, qu’on comptoit alors depuis le iour de Pasques; d’autant que le 29 Auril apres Pasques de l’an 1463, son frère Alexandre, pour lors Chastellain de Vadans, fit donation entre vifs, de toute la succession 1455D de son frere Bernard nouuellement trespassé, à son bon maistre et Seigneur Jehan de Poictiers, Cheualier, Seigneur d’Arcis, de Vadans, et de Souuans: pretendant la nullité de la donation faite aux Abbé et Religieux de Cisteaux par son frere Bernard; puis qu’il se portoit pour son heritier. Or, si Bernard de Mairey mourut entre le XX Febvrier et le XXIX Avril suiuant, il ne mourut donques pas le XVIII Aoust, auquel iour est marqué son obit. Mais ce iour fut celuy de l’anniversaire par luy fondé, et attaché au XXIII Aoust: d’où il faut croire que Messieurs de Cisteaux pour quelques raisons et pour la commodité de leur Eglise, jugerent a propos de l’anticiper de cinq jours.

LXXXIX. Milo de Fontanis, Burgensis Divionensis; Joannes de Fontanis, ejus filius; Nazaria uxor Joannis; Haymo clericus, et Joannes eorum filii, 1237. (Ex autographo fratrum Praedicatorum Divionensium.)1456A

Ego HAYMO DE ASIREYO tunc major, et nos scabini communiae Divionensis notum facimus universis praesentes inspecturis quod dominus Milo de Fontanis Burgensis Divionensis, et Joannes de Fontanis filius ejus, laude et assensu Nazariae uxoris dicti Joannis, et Haymonis clerici, et Joannis filiorum 530 suorum, vendiderunt, tradiderunt et concesserunt venerabili dominae Alaidi ducissae Burgundiae domum et tenementum quod habebant 1456B apud Divionem supra ripam Susionis, inter tenementum quod fuit Valeti et Renaudi de Mailleyo fratrum, et domum Lamberti de Besua, de qua domo et tenemento se devestierunt coram nobis dictus Milo et Joannes filius ejus, et praenominatam ducissam corporaliter investierunt. Et promiserunt, et tenentur dictus Milo et Joannes hanc venditionem dictae ducissae ejusque successoribus contra omnes calumniantes legitime in perpetuum garantire. De pretio siquidem hujus venditionis, videlicet de quinquaginta libris Divionensium se tenuerunt coram nobis in numerata pecunia penitus et in integrum propagatis. Et sciendum quod supradictam domum et tenementum emit dicta ducissa ad construendam ibidem domum et aedificium 1456C ad opus fratrum de Ordine Praedicatorum. In hujusmodi autem rei testimonium, ad requisitionem dictae ducissae et ad preces dictorum Milonis, et Joannis, et Nazariae et Haymonis clerici, et Joannis praesentibus litteris sigillum dictae communiae fecimus apponi.

Actum anno Domini 1237, mense Junii.

XC. Odo Campaniensis, Raynaldi et Guillelmi Burgundiae comitum nepos. (Ex autographo metropolitanae ecclesiae Bisontinae.)

HUMBERTUS, Dei gratia Bisuntinorum archiepiscopus, praesentibus et futuris, gestae rei veritatem in 531 perpetuum.

Officii nobis commissi sollicitudo nos instanti 1456D pungit aculeo ad pacem et tranquillitatem ecclesiarum studiosius vigilare. Eapropter quae facta sunt ad posteritatis notitiam sigilli nostri attestatione transmittimus. Igitur diutina querela inter Bisuntinam matrem ecclesiam, et Odonem nepotem comitis Guillelmi, de censuariis, quos nomine potestatis de Quingey petebat, hoc modo pacis perpetuae finem sortita est. Venerabilis Oddo omnem illam calumniam de censuariis, sive justam, sive injustam, pro anima avunculi sui comitis Raynaldi praefatae ecclesiae remisit, Roberto praeposito de Quingey praesente et laudante. Donavit etiam idem Oddo, et concessit eidem ecclesiae omnes illos censuarios, si qui de potestate de Quingey ad terram canonicorum transierant, 1457A et eos qui in terra eorum resident et morantur. Item eos qui de potestatibus eorum exeuntes Bisuntii morantur, et melius sunt homines eorum quam alius domini. Hanc diffinitionem praefatus Oddo sigillo suo roboravit. Item comes Guillelmus laudavit, et sigillo suo sigillavit. Si quis igitur pro ista calumnia ulterius Bisuntinam ecclesiam inquietaverit, excommunicationi subjaceat, et a corpore et sanguine Christi alienus fiat.

Datum Bisuntii, anno 1155, indictione II

XCI. Odo nepos Guillelmi comitis Matisconensis. (Ex autographo metropolitanae ecclesiae Bisontinae.)

Quia terrenis impedientibus curis multa oblivioni tradimus, eo dignum memoria memoriae posterorum 1457B 532 tradere disponimus, comitem G. Maticonensium, et filios suos Stephanum, et Gerardum (ut melius et rationabilius Hugo praecentor in porticu rupis divisit, et Landricus decanus, et alii Ecclesiae canonici ad utilitatem suam intellexerunt) donum quod fecerat Odo nepos ejus laudavisse, imo Bisuntinae ecclesiae Beati Joannis evangelistae concessisse.

Testes Senoricus capellanus qui hoc scripsit, Guido abbas, Stephanus et Guillelmus fratres de Chayx, Joannes medicus, Ricardus miles de Arbosia, Remigius de Montebarrici, Herbertus et Heinricus cives Bisuntini, et Pontius aurifaber.

XCII. Odo Campaniensis Beatricis imperatricis consanguineus. 1166. (Ex autographo Dolani archivi comitum Burgundiae.)1457C

In nomine sanctae et individuae Trinitatis, FRIDERICUS divina favente clementia Romanorum imperator Augustus.

Si imperialis clementia censuit amplius dignos honoribus et magnis ditandos beneficiis quos fidei sinceritas, honestas morum et invariabilis devotionis fervor commendabiles reddit, Odo Campaniensis digne meruit honorari, qui genere clarissimus, Beatricis nobilissimae consortis nostrae consanguineus, probitate et universa morum honestate conspicuus, tam merae fidelitatis ac devotionis ardore hactenus nobis servivit, ut integritatem famae suae 1457D nulla nota pravitatis obnubilet, vel luculentam faciem virtutum alicujus inhonestatis naevus offuscet. Eapropter 533 omnium fidelium nostrorum in Burgundia tam futurorum quam praesentium noverit industria quod nos, una cum dilectissima consorte nostra Beatrice, permittimus habere fidelissimum nostrum Odonem Campaniensem, omni tempore vitae suae Quingiacum, Lislam, Lobium, et haec omnia cum suis appendiciis, sicut comes Reinaldus in vita sua habere solebat. Haec autem permissio talis est, quod nec ipse in vita sua, nec post ejus mortem uxor ejus, nec filii legitimi, nec filiae, nomine feodi vel haereditatis, in his omnibus aliquid valeant reclamare, sed libere revertantur ad imperatorem, et imperatricem et liberos eorum. 1458A Praedictus vero Odo villam juxta Dolam quae dicitur Campus pagani, allodium suum, et quaecunque allodia acquiret in vita sua in imperio, dedit nobis, et imperatrici et liberis nostris, et nomine feodi a nobis recepit, ut ipse in vita sua habeat et possideat jure beneficiali, sicut Portum et Scanlint, quae a nobis in beneficio habet; et post mortem ejus, legitimi filii ejus et filiae, tam allodia quam feoda, nominatim Portum, et Scanlint, nomine feodi a nobis, et imperatrice et filiis nostris habeant et possideant. Si autem contigerit praedictum Odonem sine legitimo filio vel filia superstite decedere, omnia allodia quae modo habet, vel ab hac hora in antea acquisierit in imperio nostro, et omnia feoda quae habuerit de comitatu, specialiter autem et 1458B nominatim Portum, et Scanlint ad manus nostras, et imperatricis et filiorum nostrorum, et filiarum libere absque omni retractatione tenenda, possidenda revertentur, ut liceat nobis inde facere et ordinare absque omnium hominum contradictione 534 quidquid voluerimus. Quod ut verius credatur, et in processu temporis inviolabiliter observetur, praesentem inde paginam conscribi, et sigilli nostri impressione insigniri jussimus, adhibitis idoneis testibus, in quorum praesentia haec acta sunt: Herbertus, Bisuntinae ecclesiae electus. Arducius Gebennensis episcopus. Petrus Tullensis episcopus. Hugo Cluniacensis abbas. Everhardus thesaurarius Bisuntinus. Almo capellanus. Matthaeus dux Lotharingiae. Ulricus dux Boemiae. Ludewicus 1458C comes de Phirreten. Ulricus de Hurningen. Albertus comes de Dilingen. Heinricus comes de Nassowa. Comes Stephanus, et frater ejus comes Girardus. Galcherus de Salins. Wido abbas. Girardus de Fonvens. Petrus de Ceys. Amedeus comes Montisbiligardis. Giselbertus vicecomes Vesulii. Richardus praepositus. Richardus et Willelmus de Scavys. Girardus Strabun. Gaymarus de Cicun, et Odolo. Amaldricus de Jur. Heinricus de Sancto Quintino, et alii quamplures.

Signum domni Friderici Romanorum imperatoris invictissimi

Ego Heinricus protonotarius vice Wilelmi Viennensis archiepiscopi, et totius Burgundiae archicancellarii 1458D recognovi.

Acta sunt haec anno Dominicae Incarnationis 1166, indictione XIV, regnante Domino Friderico Romanorum imperatore gloriosissimo, anno regni ejus XIV, imperii vero XII.

Datum apud Dolam super flumen Dubium, VII Kalendas Augusti.

XCIII. Odo Champaneys de Chanlito. 1200 Ex autographo abbatiae Balernensis.)

535 Noverint praesentes et futuri quod ego MARGARITA comitissa Burgundiae, de consilio comitis Willelmi et nobilium virorum Ugonis de Chais, et Humberti de Mutnet, et aliorum plurimorum, dedi Deo, et beatae Mariae de Balerna, et 1459A fratribus ibidem servientibus, pro faciendo anniversario domini mei, comitis Burgundiae Otthonis, et antecessorum ipsius, et pro anima mea, unum burgensem apud Arboys, nomine Girardum de Montaney, cum liberis suis, et omnibus successoribus, et rebus et possessionibus suis jure perpetuo, liberum sine aliqua retentione, et usagio, vel exactione.

Actum anno ab Incarnatione Domini millesimo ducentesimo, in villa de Sentens.

Testes Odo Champaneys de Chanlito, Fromundus de Tramelay frater archiepiscopi, Odo de Aspromont, et Petrus de Mouprey.

Data per manum magistri Alexandri notarii, in manu Guidonis abbatis.

XCIV. Odo Campaniensis, frater Lodoici, terram Jerosolymitanam visitaturus, 1202. (Ex autographo ecclesiae S. Stephani Bisontinae.)1459B

Notum sit omnibus tam futuris quam praesentibus, quod ODO Campaniensis terram Jerosolimitanam visitaturus, pro remedio animae suae, et 536 Lodoici fratris sui, et praedecessorum suorum, mansum Aymonis Grucel, cum tenore suo, et haeredibus suis, apud Paygné, Bisuntinae ecclesiae Sancti Stephani libere, et in perpetuum concessit.

Hujus rei testes sunt, Ricardus de Chawis, Pontius de Frites, Pontius de Mimirey, Tibertus de Montefalconis, Humbertus, et Odo, et Segnoricus 1459C de Quingé.

Hoc autem factum est anno ab Incarnatione Domini 1202, epacta XXV, concurrente primo.

XCV. Hugo comes Trecensis, Odo filius ejus exhaeres. (Ex Petro Pithaeo in comitibus Campaniae.)

EON, ou EUDES, selon la Genealogie de S. Arnoul de Mets, laquelle seule i’ai suiuy en cét endroit, n’ayant trouué mention de cettuicy allieurs; sinon que ce soit celuy auquel le Roy Loys donna le Chasteau de Victry, apres qu’il l’eut prins sur le Comte Thiebault, qui est appellé en quelqùe Chronique nepueu de cet Eudes là: lequel au contraire l’Abbè de S. Michel appelle nepueu de Thibault.

HVON, ou HVES, Comte de Troyes: lequel en la 1459D charte de Sarmoise, faisant mention de sa mere Alix, et de son frere Philippe, est intitulé Comte de Champagne; eut à femme Constance fille du Roy Philippe, de laquelle il fut séparé pour consanguinité. Il eut encore une femme, que quelques recommandises semblent appeler Lombarde: et eut un fils nommé Huon, ou Evdon, qu’il exhereda, et vendit son Comté à son nepveu Thiebault. Et se lit, qu’allant outre mer (où il mourut le XIV. Juin) il delaissa cette seconde 537 femme enceinte. Cet Eudon serait plustost celuy qui en haine de ce, aida contre Thiebault le Roy Loys, lequel lui donna le chasteau de Victry, qu’il auoit prins l’an 1143, car en ce temps le fils du frere aisné appeloit les enfans des puisnez, ses nepueux.

XCVI. Hugo comes Trecensis et Barrensis, Constantia ejus uxor. Adela comitissa et ejus filius Simon Berrensis comes. 1101. (Ex tabulis S. Eugendi Jurensis.)1460A

In nomine sanctae et individuae Trinitatis Ut male postulanti et inepte petitionem incongruam denegare, ita quoque digne petenti aequum est postulata annuere. Quapropter ego HUGO comes Trecensis atque Barrensis, petitionibus tuis, venerabilis abba Huberte, annuens, laudo et in perpetuum possidere concedo ecclesiae Sancti Eugendi Jurensis, et monachis in monte Barri consistentibus, eleemosynam et dona quae ibidem fecerunt Adela comitissa, et Simon beatae memoriae comes, scilicet montem ipsum 1460B cum villula ibi aedificata, Areas, Corcellam, et terram de Columba, terram de Rufio, medietatem decimae villarii subjecti, terram Sanctae Libariae, terram quamdam apud Braye. Haec omnia, cum hominibus, et aedificiis et pertinentiis suis praefatae Ecclesiae ab omnibus omnino exactionibus et coustumiis et justitiis in perpetuum dimitto libera, mihi nihil et successoribus meis retinens. Dono insuper atque indulgeo ecclesiae Sanctae Stephani, et Sanctae Germanae, et monachis supradictis, laudante uxore mea Constantia, 538 regis Philippi filia, omnes redditus illos qui mihi debentur in hominibus et possessionibus illis quae eis in eleemosynam datae fuerint, et piscationem fluvii Albae; et quod in finagio praedicti castri nullus unquam molendina batatoria, 1460C vel alia usuaria faciat, nisi per praedictos monachos. Concedo etiam in molendinis quae simul nobis sunt, partem illam quam emi ab Henrico et haeredibus suis, et potestatem mutandi molendinarium. Et quia omnia ista inconvulsa et firma in perpetuum permanere volumus, litteris istis et sigilli nostri impressione confirmari fecimus. Igitur quicunque sciens haec infringere praesumpserit, Dei iram incurrat in praesenti saeculo, et aeternae damnationi, nisi resipuerit, subjaceat in futuro.

Acta sunt haec Barro, anno ab Incarnatione Domini millesimo centesimo primo.

Signum Erardi Brenensis. S. Milonis fratris ipsius. S. Rogerii Jonis villae. S. Gausberti dapiferi, 1460D etc.

XCVII. Hugo comes Campaniae, mater ejus Alaidis, frater ejus Philippus Catalaunensis episcopus. 1093. (Ex tabulis S. Eugendi Jurensis.)

In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Ego HUGO comes Campaniae, notum facio omnibus sanctae Dei Ecclesiae fidelibus tam praesentibus quam futuris, quod ego et Alaydis comitissa mater mea, Philippusque frater meus sanctae Dei ecclesiae Catalaunensis episcopus, donamus in alodium ecclesiae Sancti Eugendi et sanctae Dei genitricis Mariae, quae construitur in loco 539 qui vocatur Sermasia, quidquid continetur a sede Hilduini usque ad fluvium Saltis, etc. Praeterea donamus, confirmanius, 1461A et volumus quatenus villa quae Sermasia vocatur libera et absque ulla inquietatione permaneat; villani quoque in ea per supradictam ecclesiam habitantes, liberi et ab omnibus saecularibus consuetudinibus sint quieti, solis monachis ibi Deo famulantibus serviant et respondeant, etc. Volumus etiam, si hoc acciderit, quod homines praedictae villae hominibus meis aliquam injuriam fecerint, homines mei clamorem faciant priori ejusdem loci, et per justitiam ejus diffiniatur. Si vero villani priori vel monachis aliquam injuriam fecerint, et per priorem in rectitudinem se mittere noluerint, prior nulli alii clamorem faciet, nisi comiti Vitriacensi, vel ministris ejus, quia praedicta villa et omne nemus de dominio est Vitriacensi, etc.

1461B Huic diplomati nullus est ascriptus annus, sed ejus secuta mox confirmatio per Philippum Catalaunensem episcopum, Hugonis comitis fratrem, annum praefert Incarnationis Christi millesimum nonagesimum tertium.

XCVIII. Simon Barrensis ad Albam comes, dictus comes Campaniae. (Ex Necrologio S. Eugendi Jurensis.)

III Kalendas Octobris obiit Simon comes Campaniae, monachus nostrae congregationis.

XVIII Kalendas Januarii obiit Oddo comes Trecensis.

XI Kalendas Julii obiit Hugo comes Trecensis, 540 V Idus Januarii obiit Theobaldus comes 1461C Blesensis, qui laudavit, et confirmavit, et sigillavit donationem quam fecit Hugo avunculus suus ecclesiae nostrae.

XCIX. S. Bernardi avunculi, Rainardus Montisbarri castri dominus, Waldricus monachus, et Milo conversus. (Ex prima magna charta Fontenetensi, num. 1.)

Omnibus sanctae religionis amatoribus, tam praesentibus quam futuris, hujus schedulae testimonio intimare curavimus quod domnus Rainardus Montisbarri castri dominus, pro prima fundatione novae abbatiae Fontaneti, quam magna animi devotione, laudante uxore sua Aanolde donavit Domino Deo, et beatae Mariae, et fratribus in eodem loco in perpetuum 1461D Deo servituris, et sub regulari observantia cum Dei auxilio ibidem victuris, pro animabus patris sui et matris suae, et pro remissione peccatorum suorum, necnon et propter amorem domni Bernardi abbatis Claraevallis, nepotis sui, et fratrum suorum Waldrici monachi, et Milonis conversi, qui ejusdem abbatiae cum domno Martino Eremita primi aedificatores fuerunt, territorium Aringiarum, sicut duo fratres Rainaudus et Walo de Aringiis eamdem terram libere antea possederunt. Quam videlicet terram praedictus Rainardus comparavit, vel commutavit a quodam milite suo Nariodo, cui eadem terra haereditario jure ex parte uxoris suae, praedicti Rainaudi de Aringiis filiae contingebat, eadem uxore Nariodi, nomine Gertrude, et sorore uxoris suae, nomine 1462A Maria, laudantibus. 541 Hoc quoque cum magna benevolentia laudavit domnus Fergannus Grinnionis consul, et domnus Humbaudus de Turre, cum sua uxore Hodierna, et Lebaudus de Grinnione, et uxor ejus Maria de quorum dominio eadem terra descendebat.

C. Verricus de Castellione. (Ex prima magna charta Fontenetensi; num. 43.)

HULDREUS DE LUCENNACO dedit ecclesiae Sanctae Mariae de Fonteneto, mansum unum apud Flaciacum: unde sunt testes, Bartholomaeus de Marmania, Verricus de Castellione. Hoc donum laudavit Petrus filius ejus, sub eisdem testibus, et sub istis, Humberto de Fanco, et Siguino de Tullione et Radulpho 1462B de Fanco. Ipsum Huldreum in senectute ejus sub sua cura monachi receperunt.

Item ex secunda magna charta, num. 27.

HAYMO DE MARMANIA, tradens se ad monachandum, abbati Fonteneti Willelmo, dedit in eleemosynam ecclesiae Fonteneti, reliquum terrae quod habebat ipse, et frater ejus et soror, versus Saigniacum, etc. Inter testes, Radulphus miles Templi, per cujus manum hoc actum est, etc.

Actum est hoc Castellioni, in domo Wirrici de Ponte, quae est in Insula.

Unde sunt testes, praedictus Radulphus Templi miles, Tecelinus nepos Wirrici de Ponte.

CI. Girbertus de Montebarro, filii ejus Tecelinus, et Girardus clericus. (Ex prima magna charta Fontenetensi, num. 44.)1462C

542 GIRBERTUS DE MONTEBARRO, laudante filio ejus Tecelino, dedit ecclesiae Sanctae Mariae de Fonteneto pratum in loco qui dicitur Pratum Deodati.

Hujus rei testes sunt Artaldus canonicus Sedeloci, Petrus scriptor, Bruno filius Lamberti fabri de Sedeloco.

Hoc donum laudavit postea Girardus clericus filius Girberti; unde sunt testes Petrus scriptor et Simon clericus.

CII. Excerpta quaedam ex prima magna charta Fontenetensi, ex 46 quibus constat tabulis sparsim delibata.1462D

Hujus rei testes sunt Bernardus abbas Claraevallis, Gothefridus monachus, et Gerardus frater ejusdem abbatis, etc. Rainerius de Roca, et Nivardus frater ejus.

Sub aliis tabulis. Horum omnium donorum quae facta sunt in praesentia domni Bernardi abbatis Claraevallis, sunt isti testes: Boso decanus, Evrardus sacerdos de Campinola, Bernardus dominus Montisbarri, Andreas avunculus ejus, Nivardus et Rainerius fratres.

GODEFRIDUS de SAGNIACO de Sanctae Mariae Fonteneti quidquid terrarum habebat intra fines Aringiarum, laudante Hugone filio suo, praesente domno 1463A Wilelmo 543 ejusdem loci abbate. Hujus doni testes sunt Gothefridus qui fuit primus abbas Fonteneti, Teobaldus presbyter de Fraxino, et Rotbertus miles de Sancta Columba, nepos ejusdem Gothefridi militis.

Sub aliis tabulis. Hujus rei testes sunt de militibus Walterius conestabulus, tunc dominus Montisbarri; Nivardus frater ejus.

Sub donatione Hugonis dapiferi. Hoc donum factum est apud Bussi, praesente Widone monacho, fratre abbatis Bernardi Claraevallis.

Sub donatione Gisleberti militis de Tilio. Hoc quoque laudavit Bernardus dominus Montisbarri, et soror ejus Milesendis cum viro suo Rainerio.

LEOBAUDUS de GUINIONE et HUMBAUDUS de RUBEOMONTE 1463B donaverunt in confinio duarum villarum, Bonesen scilicet et Curcellarum, ecclesiae Sanctae Mariae Fonteneti, de terra sua, ad excolendam eam in pratum, secundum latitudinem cujusdam prati domni Tecelini Sauri, quod est contiguum eidem terrae, facta divisione in longitudinem, usque ad alveum Branae fluvii, etc. Hujus rei testes fuerunt, consul Grinionis Helirannus Fercannus, Gothefridus de Sagniaco, Joannes de Montebarro, Girbertus de Castellione.

BERNARDUS miles de ESPIRI cambivit monachis Fonteneti, per manum domni Bernardi abbatis Claraevallis, laudante Wilelmo filio ejus, nepote ipsius abbatis, pratum quod Brolium dicitur, etc. 1463C Unde sunt testes, Guilencus Lingonensis episcopus, etc. Hoc etiam laudavit postea Richardus supradicti Willelmi frater.

Ego STEPHANUS Heduensis episcopus, et nostrae 544 ecclesiae conventus, domno Bernardo abbati de Claris vallibus, locum quem vulgo Fontanetum appellant, in abbatiam construendam dedimus, etc.

GODEFRIDUS de SAIGNIACO et HUGO filius ejus, laudante Sara ejusdem Hugonis conjuge, dederunt ecclesiae Sanctae Mariae de Fonteneto, campum in costa alterius vallis ex parte Saigniaci, etc. Hoc donum laudavit Laura ipsius Godefridi filia, et Helyas filius Laurae.

545 CIII. Conclusio primae magnae chartae Fontenetensis, per diploma Stephani Eduensis episcopi, datum anno 1136 et ejus sigillo munitum.1463D

STEPHANUS Dei gratia Eduensis episcopus dilecto sibi in Christo fratri WILLERMO abbati Fonteneti, 1464A ejusque successoribus regulariter substituendis in perpetuum.

Desiderium quod ad religionis propositum et animarum salutem pertinere monstratur, auctore Deo, effectu est prosequente complendum. Quocirca, dilecte in Domino frater Willerme abbas, tuis rationabilibus postulationibus annuentes, monasterium ipsum cui Deo auctore praesides, sub sanctae Eduensis Ecclesiae et nostrae dignitatis tutela et protectione suscipimus, et praesentis scripti patrocinio sigillique nostri impressione communimus, statuentes ut quaecunque bona seu possessiones praefatum monasterium impraesentiarum possidet, tam scilicet ea quae in chartis praesentis membranae scripta continentur et de donis nostris et de aliorum, quam 1464B quae in futurum Deo praestante poterit adipisci, firma tibi tuisque successoribus et illibata permaneant. Decernimus ergo ut nulli liceat idem monasterium perturbare, aut ejus terras auferre, vel ablata retinere, aut temerariis vexationibus fatigare. Quod si quis scienter contra hujus nostrae constitutionis paginam fecerit, nisi resipiscat, Dei et nostra auctoritate a communione eum sanctae Ecclesiae sequestramus, ita ut et impraesenti a corpore et sanguine Domini alienus existat, et in futuro divini examini ultioni subjaceat.

Ego Stephanus Eduensis Ecclesiae 546 episcopus subscripsi. Ego Willermus decanus ss. Ego Galterius praecentor ss. Ego Gaufridus archidiaconus ss. Ego Siguinus archidiaconus ss. Ego Girardus archidiaconus 1464C ss. Ego Gauterius dapifer et abbas Sancti Stephani ss.

Actum est hoc Eduae anno ab Incarnatione Domini 1136, epacta XV, concurrente III, indictione quarta decima.

CIV. Gerardus de Castellione, sororius Teobaudi de Saliva. Hebalus comes Salci Castri. (Ex secunda magna charta Fonteneti, num. 8.)

TEOBAUDUS DE SALIVA dedit ecclesiae Sanctae Mariae de Fonteneto in eleemosynam quidquid habebat infra terminos Puteolifranci, etc. Hujus doni testes sunt ipse dux Hugo, in cujus praesentia hoc totum factum est inter Frollesium et Ungiacum, 1464D Hugo ejusdem ducis filius, Garnerius de Sumbernun, Rainerius de Rochia, Joannes de Quintiaco, Gerardus de Castellione, qui praedicti Teobaudi fuerat sororius, Rainaldus Grancei castri dominus. Hoc 1465A donum laudavit et concessit uxor saepedicti Teobaldi, Gundrea nomine, sed in palam vocata Sybilla: unde sunt testes domnus Constantinus Ungiaci abbas, et Girardus canonicus, Robertus de Sancto Burri ejusdem dominae frater, etc. Hebalus comes Salci castri, Rainerius de Frolesio, Bertalphus et Herlebaldus de Granceio, Hugo de Vileflor, Haimo de Saliva, etc.

547 CV. Hugo dux Burgundiae, castri Grinionis dominus, uxor ejus Mathildis ducissa. (Ex secunda magna charta Fonteneti, num. 9.)

HUGO dux Burgundiae, laudante ducissa Mathilde uxore sua, dedit in eleemosynam ecclesiae Sanctae Mariae de Fonteneto quidquid habebat apud Puteolumfrancum. 1465B Descendebat autem idem locus de dominio Grinionis castri, cujus ipse dux erat dominus,

Hujus doni testes sunt Tecelinus archipresbyter Aiennaci, ubi et hoc actum est. Hugo Cavalgeia, Bartholomaeus de Sumbernun, Petrus de Escaloio major, Constantius praepositus Maveli.

CVI. Nariodus de Montebarro; ejus filii, Gualo, Bernardus et Rainerius Fonteneti monachus. (Ex eadem secunda magna charta, num. 25.)

NARIODUS DE MONTEBARRO dedit ecclesiae Fonteneti in eleemosynam, laudantibus filiis suis Gualone et Bernardo, totam terram quam habebat a grangia Flaciaci versus Saigniacum. Sed hanc eleemosynam 1465C fecit occasione Rainerii filii sui, quem abbas Willermus ad monachandum suscepit.

548 CVII. Godefridus de Castellione, uxor ejus Gertrudis, filii Hugo et Nivardus. (Ex eadem secunda magna charta, num. 40.)

GODEFRIDUS DE CASTELLIONE dedit ecclesiae Fonteneti in eleemosynam omnes aasentias suas in omnibus terris et nemoribus suis.

Hujus rei testes sunt, domnus Bernardus abbas Claraevallis, Rainaldus Cavalgeia, Wirricus de Beleun.

Hoc laudavit Gertrudis uxor ejus, et filii eorum Hugo et Nivardus.

CVIII. Girardus de Castellione, Eschaloii dominus, ejus filius Milo. (Ex eadem secunda magna charta, num. 46.)1465D

GIRARDUS DE CASTELLIONE, dedit ecclesiae Fonteneti in eleemosynam quidquid infra terminos Puteolifranci habebat. Terminos autem concessit, sicut Hugo de Valle Abonis jam conversus, per obedientiam abbatis Willermi, et concessionem Teobaudi de Saliva divisit. Insuper monachis praedictae ecclesiae, omnem de propria eorum terra guirpivit decimam, quod nunquam scilicet ab eis decimam de eorum terra, vel ab alio apud Puteolum acciperet. Testes sunt, Hugo dux Burgundiae, Odo ejusdem ducis filius, Varnerius de Sumbernun, Rainerius de 1466A Rochia, Joannes de Quintiaco, Rainaldus dominus Grancei, etc.

Postea autem, quia querela orta fuit inter homines Eschaloii 549 et monachos de terminis Eschaloii et Puteoli; et inter Girardum et monachos, de communitate Bergerecarum; hoc modo pacificata est res, in praesentia domini Odonis filii ducis, etc. Testes sunt abbates, Bernardus Clarevallensis, Constantinus Ungiacensis, Odo filius ducis, etc.

Deinde utriusque territorii metae Constantini Ungiacensis abbatis arbitrio vel fixae, vel designatae sunt.Huic rei interfuerunt dominus Robertus filius ducis, post factus Eduensis episcopus, magister Robertus tunc clericus ejus, Girardus de Castellione tunc 1466B Eschaloii dominus, Lebaudus Ordeum, miles, etc. Haec omnia concessit et laudavit Milo filius Girardi de Castellione, sicut pater ejus fecerat, et habuit de beneficio Fonteneti XX solidos.

Hujus concessionis sunt testes dominus Godefridus Lingonensis episcopus, Pontius ejus archidiaconus, Valterius Trecensis canonicus, Milo Lisiniarum decanus, Vido comes Barri Thomas miles ejus, Rainerius de Rochia, Matthaeus de Castellione, Rainerius de Pultariis, Lebaudus Ordeum, Gislebertus de Tullione.

CIX. Andreas dominus Montisbarri, pater ejus Bernardus, avus Rainardus. (Ex autographo Fontenetensi.)

1466C In nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Amen. Ego GODEFRIDUS Dei gratia Lingonensis episcopus, tam praesentibus quam futuris notifico Andream Montisbarri dominum, filium Bernardi filii Rainardi, 550 in praesentia nostri recognovisse dona et concessiones, quas in eleemosynam abbatiae Fonteneti contulerat. Sunt autem haec, tota videlicet pars illa nemoris Segestri, quae est ad sinistram viae quae a planis ejusdem nemoris Naellam tendit, sicut lapideae metae inibi positae designant. Divisio quoque terrarum inter Fontanas et Segestrum, sicut facta jamdudum fuerat in praesentia comitissae, amitae ejusdem Andreae, ubi et lapideae metae positae sunt, quidquid etiam proprii habebat jam dictus Andreas 1466D intra fines Plaaneti, nominatimque Tuschia. Et concessit acquirendum, sive eleemosyna, sive pecunia ab hominibus ad se pertinentibus qui aliquid juris ibidem habebant, quidquid possent Fontenetenses. Concessit etiam eisdem quidquid habebant ab Oberto de Til, quod ad se pertinebat. Concessit nihilominus ipsis quidquid de casamentis habebant suis, et quidquid acquirere possent seu eleemosyna, seu pecunia, simul et totius terrae suae omnes aasentias, tam in nemore quam in plano, et ut aliqua de eis nominentur, nemus ad aedificandum, ad ardendum, ad pastionem porcorum, caeterorumque animalium pascuam, excepto quod nemus Jaliaci non poterunt essartare ad agricolandum, caeteros vero usus inibi habebunt; in terris quoque, et agriculturam, et 1467A omnibus animalibus pascuam; in aquis etiam piscaturam, propter forestam quae est inter molendinum Pepini et molendinum Sancti Joannis; postremo quidquid avus suus Rainardus et pater suus Bernardus praedictae Fonteneti abbatiae dederant et concesserant, sicut in chartis eorum continebatur, et ipse similiter Andreas concessit. Haec igitur 551 omnia confirmantes et proprii sigilli impressione communientes, Dei et nostra auctoritate interdicimus ne quis super his Fontenetensibus aliquam injuriam inferre praesumat. Quod si quis praesumpserit, anathematis gladio eum percellimus, donec eisdem ipsis congrue satisfaciat.

CX. Andreas Montisbarri dominus. (Ex tabulario Fontenetensi.)1467B

Ego HENRICUS, Dei gratia Eduensis episcopus, tam praesentibus quam futuris notum facio quod Rogerius de Sinemuro, laudante Pontia uxore sua, concessit ecclesiae Fonteneti, in manu dilecti fratris nostri Arnaudi abbatis, totum integraliter chasamentum quod Richardus de Curterabodi ab ipso tenebat in finibus Fraxini, quod idem Richardus ecclesiae Fonteneti dederat. Retinuit autem idem Rogerius tantummodo homines qui de eodem chasamento erant, et habuit beneficio Ecclesiae decem libras.

Actum est hoc per manum Andreae Montisbarri domini, quem Rogerius fidejussorem dedit Ecclesiae quod hoc donum firmiter servaret.

1467C Testes hujus doni sunt Andreas Montisbarii dominus, Simon de Curtengi, Teobaudus prior Fonteneti, Willermus de Scalleus, Willermus cellerarius, Hugo de Curterabodi, monachi Fontenetenses.

552 CXI. Andreas Montisbarri dominus. (Ex tabulario Fonteneti.)

Ego ANDREAS Montisbarri dominus testificor scire volentibus quod Viardus de Seneveio, et Joannes frater ejus et Reinerius de Chandoisel dederunt ecclesiae Fontenetensi totam terram arabilem quam habebant a Fonteneto usque Marineium, etc., coram me et domino meo Anserico Montisregii et Anserico Juvene, Hugone quoque de Nigellis et Bernardo Nariodi, 1467D et Andrea de Fontanis, etc.

(Item ex autographo Fontenetensi.)

Ego GODEFRIDUS, Dei gratia praesul Lingonensis, tam posteris quam modernis notifico quod Milo de Molismis Gothefridi filius concessit monachis Fonteneti aasentias silvae quae Pratee dicitur, in finibus Fontanarum, in omnes eorum usus, etc.

Actum Montebarri publice, in manu Arnaudi abbatis, et per Andreae Montisbarri domini manum, de cujus casamento locus praenominatus est.

CXII. Willermus de Sauz, uxor ejus Hermengardis. (Ex tabulario Fontenetensi.)

Ego HENRICUS, Dei gratia Eduensis episcopus, tam 1468A futuris quam praesentibus notum facio quod Hodierna uxor Humbaudi de Rubeomonte dedit in eleemosynam Fontenetensi ecclesiae, in manu Arnaudi 553 abbatis, pro anima sua et mariti sui, quidquid habebat in piscatura de Curcellis, quae de capite suo erat, laudante Renardo domino Rubeimontis, de cujus feodo erat. Quod quidem Osmundus filius praedictae Hodiernae contradicere voluit. Sed certum est quod legitimam eleemosynam facere poterat mater ejus de terra quae de capite suo erat, et sine assensu ipsius.

Testes sunt Willermus de Sauz, et Hermengardis uxor ejus, Saissa uxor Gisleberti de Grisini, etc.

CXIII. Bernardus de Montebarro, Espissiae dominus, filius Helvydis. 1210. (Ex tabulario Fontenetensi.)1468B

Ego Bernardus de Montebarro, Espissiae dominus, omnibus notum facio praesentibus et futuris quod piae memoriae Helvydis mater mea in obitu suo dedit in puram eleemosynam ecclesiae et fratribus Fonteneti X sextarios bladi, medietatem frumenti et medietatem avenae, ad mensuram Espissiae singulis annis in tertiis de Corseinz circa festum sancti Remigii capiendos. Dedit etiam jamdictae ecclesiae fratribus viginti solidos censuales, scilicet in terra de Vasseio, et in terra de capite suo, ad jam dictum festum sancti Remigii annuatim persolvendos. Hanc autem eleemosynam venerabilis matris meae laudavi et concessi supradictis fratribus 1468C Fonteneti, et in perpetuam memoriam, praesenti paginulae sigillum meum apposui, anno Incarnationis Dominicae 1210.

CXIV. Andreas, dominus Espissiae, Bernardi filius, frater Guidonis canonici Lingonensis. 1213. (Ex tabulario Fontenetensi).

554 G. Eduensis, W. Lingonensis, et W. Autisiodorensis, Dei gratia episcopi, omnibus praesentes litteras inspecturis, salutem in Domino.

Noverint universi praesentes pariter et futuri quod, cum inter abbatem et monachos Fonteneti ex una parte, et nobilem virum Andream dominum Espissiae ex altera, controversia verteretur super 1468D hominibus, possessionibus et terris apud Marmaniam existentibus, quae nobilis mulier Hyla de Monte Sancti Joannis, et Joannes filius ejusdem, in perpetuam eleemosynam domui Fonteneti dederant et concesserant: quae etiam a bonae memoriae Bernardo patre ejusdem Andreae, abbas et monachi dicebant occupata fuisse; et praeterea super trecentis marcis argenti, quas praedicti abbas et monachi a praefato Bernardo saepe dicti Andreae patre legatas fuisse asserebant. Tandem nobis praesentibus et nobilibus viris Odone duce Burgundiae et Guidone de Donipetra, et multis aliis, in hanc compositionis formam venerunt quod de trecentis marcis superius nominatis abbas et monachi memorati medietatem habeant; reliquam vero medietatem Andreas 1469A supradictus. De rebus vero apud Marmaniam existentibus, de quibus erat controversia, ita fuit statutum quod Guido frater Andreae, canonicus Lingonensis, res illas tenebit, quandiu vixerit, et post mortem ipsius Guidonis, ad Ecclesiam Fonteneti libere et absque omni contradictione 555 revertentur. Tenebit autem res illas Guido praefatus, nomine Ecclesiae, ab Ecclesia Fonteneti.

Actum anno Gratiae millesimo ducentesimo decimo tertio, mense Octobri.

(Eodem anno et mense, haec ipsa Odo dux Burgundiae proprio diplomate, iisdem verbis confirmavit.)

CXV. Guido canonicus, filius Bernardi domini de Spissia. 1220. (Ex tabulario Fontenetensi).1469B

Ego HUGO, Dei gratia Lingonensis episcopus, notum facimus praesentibus et futuris quod Guido filius domini Bernardi de Spissia, canonicus Lingonensis et Antisiodorensis, in praesentia nostra constitutus, concessit et quittavit ecclesiae et fratribus Fonteneti quidquid habebat apud Marmaniam, tam in hominibus quam in terris, et redditibus et in omnibus aliis, pro decem et octo libris Pruviniensium, de quibus praedicti fratres Fonteneti tenentur reddere praedicto Guidoni X libras ad nundinas Barri, et ad nundinas Trecarum circa festum sancti Remigii, VIII libras. Quod ut totum ratum habeatur, ad petitionem ipsius Guidonis et 1469C fratrum Fonteneti, praesens scriptum sigilli nostri munimine roboravimus.

Actum anno Dominicae Incarnationis millesimo ducentesimo vicesimo.

556 CXVI. Odo de Yssodun comes Grinionis; uxor ejus Matildis filia Raimundi, qui Hugonis II Burgundiae ducis filius, Henrici porro Eduensis episcopi frater fuit. 1165. (Ex tabulario Fontenetensi).

Ego Henricus, Dei gratia Eduensis episcopus, praesentibus et futuris notifico querelam quam adversus Ecclesiam Fonteneti movebat Odo de Yssodun comes Grinionis de eleemosyna fratris 1469D mei Raimundi, in praesentia nostra sic fuisse terminatam. Concesserat praedictus Raimundus fratribus Fonteneti pro anima sua et antecessorum suorum quidquid ejus chasati de dominio Grinionis eis darent pro eleemosyna de chasamento suo; sic tamen ut chasatum non perderet. Postea super hoc movit querelam Odo de Yssodun, ad quem devenerat terra Grinionis, ex parte Mathildis conjugis suae, filiae Raimundi. Unde utraque pars, Odo videlicet, 1470A et monachi ante me convenerunt. Recognitum est, et legitimorum virorum irrefragabili testimonio comprobatum, hoc donum fecisse fratrem meum Raimundum, priusquam praedictae puellae matrem duxisset uxorem, etc. Huic tam perspicuae veritati praedictus Odo nolens amplius contraire, guerpivit in manu Hugonis Fontenetensis abbatis omnem querelam, quam moverat adversus Fontenetensem ecclesiam, et eleemosynam tam legitime factam, ratam concessit, etc. Haec omnia laudavit Mathildis conjux ejus: unde testes sunt, Abraham abbas de Pratea, etc.

Actum est hoc apud Saigniacum XVII Kalendas Maii, et in crastino recognitum et confirmatum in 557 capitulo Fonteneti, anno ab Incarnatione Domini 1470B millesimo centesimo sexagesimo quinto.

CXVII. Mathildis comitissa Grinionis, Raimundi comitis filia. 1196. (Ex autographo Fontenetensi).

Ego Mathildis comitissa Grinionis notum facio omnibus, tam futuris quam praesentibus, quod omnia dona et eleemosynas, quas pater meus Raimundus comes dedit et concessit ecclesiae et fratribus Fonteneti, laudavi et concessi. Et concordiam quae facta fuit inter patrem meum Raimundum, et homines de Estalenta, et jam dictos Fonteneti fratres, certa ratione perquisivi; et in rei veritate percepi, quod ipse pater meus metas lapideas inter 1470C homines de Estalenta et praefatos fratres posuerit, ne supradicti homines, vel animalia eorum, nec etiam porci, metas ab ipso positas ullatenus transgrederentur. Cujus exemplum ego secuta, volo et praecipio ut firmiter ab omnibus in posterum teneatur. Aasentias quoque Mortuaeaquae, quas pater meus eis concessit ad pecora sua adaquanda, et ego in perpetuum concedo. Dedi etiam eis piscaturam stagni mei de Estalenta, in vita mea, tantummodo duobus diebus ac noctibus, ante Dominicam in Ramis Palmarum; et post mortem meam, duobus diebus ac noctibus perpetuo, ad procurationem anniversarii mei.

Hujus rei sunt testes Hubertus abbas Fonteneti, 1470D et totus ejusdem loci conventus, Odo archipresbyter Tullionis, 558 Oliverius de Grinione, Matthaeus de Estez, Pontius de Chaace, et Milo frater ter ejus, Rainerius de Sancta Columba, Teobaudus praepositus Montisbarri, et multi alii.

Quod totum ut ratum habeatur in perpetuum, sigilli mei impressione confirmavi, anno ab Incarnatione Domini millesimo centesimo nonagesimo sexto.

CXVIII. Mathildis comitissa Grinionis. Odo comes Grinionis . 1196. (Ex tabulario Fontenetensi).1471A

Notum sit praesentibus et futuris quod ego Mathildis comitissa Grinionis donavi ecclesiae Fonteneti, pro remedio animae meae, vineam quamdam quam ab Erardo in vadimonium pro IX libris Divionensium acceperam, 559 quae sita est in parochia Saigniaci, tali pacto, quod ex fructu vineae missarum officia celebrabuntur: quod si quid residui fuerit inde tela emetur unde corporalia fient. Concessi insuper ut praefatam vineam liceat eisdem fratribus quoquo modo potuerint, acquirere. Promiserunt etiam mihi praedictae Ecclesiae abbas et 1472A monachi, quod si memorata vinea redempta fuerit, percepta redemptio tali deputabitur aedificio, quod sicut supra condictum est, in jam dicta ecclesia divina celebrabuntur. Haec omnia, et universa de quibus investiti erant fratres Fontenetenses, die quo haec acta sunt laudavit et concessit Odo comes Grinionis.

Hujus rei testes sunt Odo archipresbyter Tullionis, Oliverius de Grinione, Renerius de sancta Columba, Josbertus de Masiaco, Galannus praepositus.

Ut autem hoc totum in perpetuum ratum habeatur, ego Mathildis comitissa Grinionis praesentem paginam sigillo meo roboravi.

Actum anno Verbi Incarnati 1196.

ODO II, dux Burgundiae.

HUGO III, dux Burgundiae.

Hugo II dux Burgundiae. RAIMUNDUS comes Grinionis.

MATHILDIS comitissa Grinionis, uxor Odonis de Yssodun.

ODO de Yssodun junior, comes Grinionis. Uxor ALAYS Montisbarri domina.

RADULPHUS Odonis patris haeres, ducta Margareta seu Sybilla de Courtenay moritur improlis: ejusque toparchiae ad Burgundiae ducum dominium revertuntur.

1471B 560 Erat igitur Odo filius Mathildis, quem, anno 1196, cum illa comitem Grinionis nuncupatum vides, secundus hujus nominis inter comites Grinionis, tertius vero inter Toparchas Yssodunenses, cujus et conjugis Alaydis exstare ad annum 1190, privilegia Yssodunensibus collata, asserit Duchesnius in hac Mathilde, Raimundi filia, Hugonis II, ducis nepte. Et Alaydem opinor Andreae Montisbarri domini fuisse filiam, qui ducta Helvide Espissiae domina, Bernardo filio Espissiam maternam dotem, Alaydi filiae Montembarrum dederit. Quamdam enim e Montisbarri familia puellam, comitis Grinionensis filio desponsatam esse, notavit auctor Tabulae genealogicae Fontenetensis, cui licet in aliis multis parum accurato, in hoc tamen 1471C fidem non negaverim, cum certum mihi sit ex antiquis Fonteneti tabulis Bernardum Andreae et Helvidis filium, tantum Espissiae domini, non etiam domini Montisbarri titulum usurpasse.

Atque hinc deprehendere mihi videor, qua via et Grinio et Monsbarrus ad ducum dominium devenerint. Nempe per obitum Radulphi improlis, de quo Albericus in Chronico, 561 qui Montembarrum possederat ex Alaydis matris haereditate, Grinionem ex Mathilde avia, nepte Hugonis II Burgundiae ducis: qui dux, ut constat (num. 105) ex secunda magna charta Fontenetensi, numero 11, Grinionensi etiam comitatu potitus fuerat post Helirannum Fergannum (num. 199), cujus mentio 1472B in priore magna charta numero 43. Et hic Fergannus comes, cuidam filiae Rainardi Montisbarri domini fuisse videtur matrimonio junctus, ut vere Andreas Bernardi filius, Rainardi nepos, amitam comitissam, in Godefridi Lingonensis episcopi tabulis habuisse referatur (num. 109.)

CXIX. Oliverius de Grinione, uxor ejus Floria, filii Pontius et Hugo. 1191. (Ex tabulario Fontenetensi.)

Ego GAUTERIUS, Dei gratia Eduensis episcopus, notum facio praesentibus et futuris quod Oliverius de Grinione laudavit et concessit Deo et fratribus Fontenetensis ecclesiae omnes eleemosynas quas pater suus et fratres sui eidem ecclesiae fecerant; 1472C simul et terram quae dicitur Mont Arlant, in bosco et in plano, etc. Haec omnia laudavit Floria uxor Oliverii, cum duobus filiis suis Pontio et Hugone, etc.

Inter testes Josbertus abbas Fontenetensis.

Anno ab Incarnatione Domini 1191.

CXX. Galterus miles de Montebarri, uxor Emengardis, cujus frater Odet, mater Gilla, Gillae liberi Simon, Maria et Aaliz. 1215. (Ex tabulario Fontenetensi.)

Ego Galterius Dei gratia Eduensis episcopus, universis praesentem paginam inspecturis notum facimus 1473A 562 quod Galterius miles de Montebarri dedit Deo et ecclesiae Sanctae Mariae Fonteneti, pro remedio animae suae et antecessorum suorum, in perpetuam donationem, omnia quaecunque juris habebat in foresta quae est super eamdem abbatiam, et quidquid juris habebat in territorio ejusdem forestae, usque ad magnum chiminum quod ducit ad Sanctum Jacobum. Recognovit etiam idem Galterius quod nullus hominum suorum, neque aliorum aliquis usuarium debet habere in memorata superius foresta. Hanc autem eleemosynam laudavit et approbavit bona fide uxor ipsius Galterii Emengardis, cum fratre suo Odet, de quorum capite erat, et mater ipsius Emengardis, Gilla nomine, et filius ejus Simon cum sororibus suis Maria et Aaliz. Quod totum ut 1473B ratum sit et firmum manere valeat in perpetuum, ad petitionem memorati Galterii, et uxoris suae et Odonis fratris ejusdem uxoris, praesentem paginam sigillo nostro jussimus roborari.

Actum est hoc anno ab Incarnatione Domini millesimo ducentesimo quintodecimo.

CXXI. Excerpta ex aliis tabulis abbatiae Fonteneti. (Ex secunda magna charta, quae constat numeris 47, et terminatur in privilegio Godefridi Lingonensis episcopi sine temporis nota.)

Num. 13. Girardus de Eschaloio, sororius Girardi canonici, laudante uxore sua Rotrude, dedit ecclesiae Fonteneti quidquid habebat apud Puteolum- 563 francum et apud Vallem Abonis.

1473C Num. 23. Ebrardus de Villenis dedit ecclesiae Fonteneti in eleemosynam, quidquid habebat a Saigniaco, in territorio Flaciaci et Saignisel. Inter testes Henrici de Montebarro.

Hujus magnae chartae variis locis, decies minimum inter testes occurrit Rainerius de Rochia.

Galo filius Nariodi de Montebarro.

Num. 29. Mauvaslet de Montebarro. Hugo filius ejus. Robertus de Montebarro, frater Odonis Campaniensis. Rursus Odo Campaniensis inter testes, numero 37; Girardus de Castellione, Simon de Castellione, Matthaeus de Castellione.

(Ex autographis)

Ad annum 1174. Hugo Peccatum de Til dedit in 1473D eleemosynam fratribus Fonteneti, quartam partem in bosco et in plano, etc.

Andreas dominus Espissiae; frater ejus Bernardus domicellus, dominus de Vi, anno 1232.

Frequens mentio villarum de Fontanis in pago Duismiensi, et de Fontanis siccis.

Anno 1202, Girardus li Broz de Asneriis et Margarita uxor ejus dant aliquid monasterio Fonteneti. Octobri 1273. Alexander de Monteacuto, meminit Emeingiardis. dictae Blanchae, quondam dominae Sombernionis et d’Estez, tunc defunctae.

(Ex duobus tabulariis.)

Stephano Eduensi episcopo, G. Molismensis abbas concedit locum, in quo frater Martinus eremita morabatur, ut ibi fiat abbatia fratrum regularium, 1474A juxta 564 institutionem S. Benedicti viventium.

Tempore Henrici Eduensis episcopi, et in ejus tabulis, aliquoties testis Andreas Montisbarri dominus, et Calo de Grinione.

In tabulis Stephani Eduensis episcopi, 1174, tetis inter alios Brocardus de Montebarri.

Odo de Marmania, filius Bartholomaei Castellionis, et Elizabeth, in charta Gauterii Lingonensis episcopi, Bernardus de Espessa, 1196, testis.

Gauterii Eduensis episcopi tabulis, de dono Pontii de Chaaceio, et Milonis fratris ejus, anno 1198, subscribunt dominus Bernardus de Montebarro et Rainerius de Saigniaco, milites.

In charta Stephani Eduensis et Galteri Lingonensis 1474B episcoporum, 1173, mentio Bernardi Nariodi.

Anno 1202 in charta Gauterii Eduensis episcopi, super donis Rainardi militis de Curcellis, inter tetes, Bernardus dominus de Spissa.

Simeon de Montebarro miles, 1209, in tabulis Haymonis archidiaconi Flaviniacensis.

Anno 1198, testis inter alios Bernardus de Montebarro, in charta Gauterii Eduensis episcopi, de concordia inter Fontenetenses et Ungiacenses super quibusdam nemoribus.

Nicholes de Mombar, chevalier, en juin, 1277.

Hugo de Montebarro, in charta Humberti Eduensis episcopi, tempore Vilelmi Fontenetensis abbatis.

1474C Mense Augusto anni 1282, Huo de Saigneyo miles de consensu Mariae uxoris suae, vendit quamdam vineam suam abbati et conventui Fontenetensi.

565 Aaliz ducissa Burgundiae litem diruit inter Fontenetenses et Arnulphum, militem de Eschalo, super quibusdam usagiis et pasturis.

In tabulis Aalydis ducissae, 1227, mense Augusto, mentio domini Girardi de Sauz; secundum cujus porgivationem, metae quaedam constituuntur inter Eschalo, Estalante, et Poiseus, arbitrio Gervasii, capellani de Estalante.

CXXII. Joannes miles de Montebarro, filius Beatricis. 1239. (Ex tabulario Fontenetensi.)1474D

Ego HUGO dux Burgundiae notum facio universis praesentes litteras inspecturis, quod Joannes miles de Montebarro, in mea praesentia constitutus, recognovit se dedisse in perpetuam eleemosynam, ecclesiae Beatae Mariae Fonteneti, Richardum hominem suum de Marmenia, cum omnibus haeredibus suis et tenementis. Dedit insuper dictae ecclesiae dictus Joannes sex jornellos terrae, sitos super viam quae est ante domum couversarum de Marmenia. Laudavit autem praefatus Joannes eleemosynam, quam fecit domina Beatrix mater sua saepedictae ecclesiae Fonteneti, de duobus sextariis frumenti, et uno modio vini: quae dicta Ecclesia Fonteneti percipiet singulis annis, in decima 1475A dicti Joannis apud Corbeton. Et hoc totum promisit praenominatus Joannes, dictae ecclesiae contra omnes perturbatores bona fide garantire. In cujus rei testimonium, ad petitionem supradicti Joannis, praesentes litteras 566 sigilli mei munimine roboravi.

Actum anno Domini millesimo ducentesimo tricesimo nono, mense Julii.

CXXIII. Blancha Hervei Domini Sombernonis relicta, 1242. (Ex autographo Fontenetensi.)

HUGO dux Burgundiae, omnibus praesentes litteras inspecturis, salutem.

Noveritis quod in nostra praesentia constituta nobilis mulier, dilecta et fidelis nostra Blancha domina 1475B Sombernonis, recognovit quod defunctus Herveus, quondam maritus suus, dominus Sombernonis, in extremis laborans, dedit et concessit in pura et perpetua eleemosyna, pro remedio animae suae et antecessorum suorum, Deo et ecclesiae Beatae Mariae de Fonteneto, et fratribus ibidem Deo servientibus, centum solidos Divionensium, et praecepit quod assiderentur eisdem percipiendi singulis annis in sua terra de suo capite. Ipsa vero Blancha supradicta, attendens devotionem mariti sui defuncti, et volens satisfacere animae ipsius, et antecessorum suorum, dictam eleemosynam laudavit, et dictis fratribus Fonteneti, dictos centum solidos Divionensium assedit percipiendos singulis annis in proventibus nundinarum Sancti 1475C Machuti de Sombernone. In cujus rei testimonium, ad ipsius Blanchae dominae Sombernonis petitionem, dictis fratribus Fonteneti tradi fecimus litteras, sigilli nostri munimine roboratas.

Actum anno Domini millesimo ducentesimo quadragesimo secundo, mense Januario.

CXXIV 567 Emaniars, Dame de Sombernon et d’Estez. 1271. (Extrait du Chartulaire de l’Abbaye de Fontenet.)

Nos Guillaumes humbles Abbez de Flavigny, et nos freres Estiennes Prious dou Val Nostre Dame pres de Talant, de l’Ordre dou Val des Escoliers, et lei Symons Maistres de la maison de Saint Antoine 1475D d’Estez, façons savoir à tous cels qui verront ces presentes lettres, que Madame Emaniars, dite Blanche, Dame de Sombernon et d’Estez, en sa darrienne volunté, et en son testamant, nos diz Guillaumes, Estienes, et Symons dessus diz soumes exequutour; ha doné, quitté, et octroyé an perdurauble aumone, a Deu et à l’Iglise Nostre Dame de Fontenoy, pour lou remede s’arme, et de ses ancessors, et por son anniversaire faire, tout ce que ele hauoit ou pooit ou deuoit hauoir à Noigent, et ou terreoir de ladite ville, etc. Et noz dessus diz exequutour, la deuant dite aumone hauons nuntié et deliurée audiz Religious de ladite Yglise de Fontenoy, etc. Ce fu fait en l’an de grace Mil CC. sexante et onze, ou mois de septembre.

Alexandre de Montagu, Escuier, Sire de Sombernon 1476A et de Maanlayn, reconnoit le mesme, promettant de le guarantir. Au mois d’Octobre suiuant.

CXXV. (Ex Necrologio Fonteneteti.)

IV Kal. Februarii obiit Helvydis domina de Espissia.

VIII Kal. Martii obiit dominus Guillelmus, dominus 568 de Espissia anno Domini 1326.

IV Kal. Martii obiit dominus Rogerius de Mortuomari, comes Marchiae.

XV Kal. Aprilis anniversarium Honorii papae

VI Kal. Aprilis, obiit dominus Robertus dux Burgundiae.

XII Kal. Junii obiit domnus Stephanus Eduensis 1476B episcopus.

XI Kal. Septembris obiit Eustachia domina de Melloto.

IV Idus Octobris obiit domnus Ebrardus Norvicensis episcopus.

XVI Kal. Novembris obiit Robertus comes Tornodori.

XII Kal. Novembris obiit dominus Guido Eduensis episcopus.

VII Kal. Decembris anniversarium domini Joannis de Espissia et fratrum suorum.

Nonis Decembris anniversarium Joannae comitissae Flandriae.

VIII Idus Decembris obiit dominus Hugo Antisiodorensis episcopus.

1476C X Kal. Januarii anniversarium reginae Berengariae et sororis ejus comitissae Campaniae.

CXXVI. (Ex Necrologio Buxeriae.)

XVII Kal. Aprilis anno Domini 1130, tali die, fundatum fuit coenobium istud Buxeriae, cujus exstiterunt primi fundatores nobilissimi domini Sombernionenses.

569 XIV Kal. Novembris anniversarium nobilis Hervei domini de Safres omniumque successorum suorum.

X Kal. Novembris absolventur specialiter animae illustris domini Raymondi et Mathildis comitissae 1476D Nivernensis filiae ejusdem.

CXXVII. Annus primus ordinationis Rainerii, Albaeripae abbatis secundi, in cursu erat anno Christi 1158, VI Idus Septembris (Ex tabulario Albaeripae.)

GODEFRIDUS Lingonensis episcopus dat monasterio Albaeripae et fratribus ibi Deo servientibus fundum totius finagii de Amoreis, in quo, inquit, a praedecessore nostro piae memoriae episcopo Vilenco omnes aasentias jampridem possidebant, etc.

Datum Albaeripae anno ab Incarnatione Domini 1157, et ordinationis domni Rainerii, abbatis secundi ipsius Albaeripae primo, VI Idus Septembris.

CXXVIII. Hugo Trecensis comes, ex vulneribus suis percuratus. 1103, 1104. (Ex autographis refert Camuzatus in Promptuario, fol. 121 et 302.)1477A

In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Ego HUGO omes Dei gratia Trecensis, post vulnerum meorum 570 nimis difficilium afflictionem, et eorumdem Deo medicante evasionem, perpendens me in pluribus divinam gratiam offendisse, poenamque praedictam peccatis meis exigentibus me juste promeritum, attendens longe majorem promeruisse, de collato mihi beneficio a Domini benignitate, videlicet de reddita mihi sanitate, proposui in conferendis beneficiis aliquibus ecclesiis Domino gratias 1477B reddere, etc. Dedi igitur ecclesiae Beati Lupi Trecensis monasterii, libertatem domorum canonicarum, videlicet ut nemo praesumat deinceps eas violare propter furem ibidem repertum, etc.

Actum anno Incarnationis Domini 1103.

571 CXXIX. Hugo comes Trecassinus, secunda vice Jerosolymis reversus. 1122. (Ex Promptuario Nicolai Camuzati, pag. 286.)

In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Omnibus Christi fidelibus notum fieri volumus, quod Dominus Hugo excellentissimus comes Trecassinus, dum secunda vice Jerusalem pergeret, apud Eduam civitatem, in die festivitatis sanctorum apostolorum Simonis et Judae, dedit et perpetualiter obtinere 1477C concessit beatis apostolis Petro et Paulo Arremarensis monasterii, et ecclesiae Sancti Joannis Baptistae de Castello, quae infra muros urbis Trecassinae sita est, et monachis eis famulantibus, domno videlicet abbati Gualterio, et successoribus ejus, sextarium frumenti, sextarium vini, panem, vinum et spatulam porci: quae omnia singulis annis monachi Sancti Joannis de Castello soliti erant dare ad portam civitatis, quae versus abbatiam Arremarensem posita est. Cum vero a sancto Dominico sepulcro idem comes rediit, domnus abbas Gualterius praesentiam ejus adiit, eumque humili prece rogavit, ut quod apud Eduam fecerat, hoc coram famulis suis, et coram legitimis testibus Trecassinae urbis 1477D faceret et concederet. Quod benevole et amicabiliter fecit.

Actum est hoc publice, apud Trecassinam urbem, in claustro Sancti Joannis Baptistae de Castello, VII Idus Octobris, id est in die festivitatis sanctorum 1478A martyrum Dionysii, Rustici, et Eleutherii, anno ab Incarnatione Domini 1122, 572 concurrente VI epacta XXII, pontificatus domni papae Calixti II anno quinto, indict. I, regnante Ludovico rege Francorum, primo anno pontificatus domini Attonis Trecassinae urbis episcopi.

CXXX. Odo Campaniensis, uxor ejus Sibylla. 1137. (Ex autographo abbatiae de Aceyo.)

ODO Campaniensis, et uxor ejus SIBYLLA dederunt Deo et Sanctae Mariae Accincti quidquid habebant in curia Ambliae. Charta Humberti Bisonticensis archiepiscopi, data anno Christi 1137, pro monasterio de Aceyo.

CXXXI. Garnerius de Fontanis, fundator prioratus de Bonvau subtus Talentum, de Ordine Vallis Scholarium. 1215. (Guillaume PARADIN, au second livre des Annales de Bourgongne, page 265.)1478B

En ce temps vint au monde vue nouuelle compagnie de gens Religieux qui instituërent vn Ordre nommé du Val des Escholiers, auquel vn Gentilhomme d’auprès de Dijon, nommé Garnier de Fonteines, donna la place et lieu de Bonval Nostre Dame sous Talent, pour y fonder vn Prioré de cet Ordre nouueau: et le doüa de plusieurs rentes, par le consentement et adueu du Duc Odes, qui seella les donations et fondation dudit lieu de Bonval, de son seel. Ce fut en l’an de salut mille deux cens et quinze.

573 CXXXII. Joannes Dominus Fontanarum. Enjarranz sive Garnerius de Fontanis. 1220. (Ex autographo Bonaevallis subtus Talentum.)1478C

Ego frater THEOBALDUS, Bajuliae Burzarum praeceptor humilis, notum facio praesentibus et futuris, quod si Enjarranz de Fontanis, homo noster, vel ejus haeredes, de solutione trium sextariorum olei facti de nucibus, quae Joannes Dominus Fontanarum, filius Domini Willermi de Sauz dedit in eleemosynam Deo, et Beatae Mariae et fratribus de Valle Scholarium, pro remedio animae suae, et matris suae dominae Belot, et antecessorum suorum, singulis annis in festo Omnium Sanctorum solvendorum 1478D pro sumptu unius lampadis, aliquo tempore deficerent, fratres militiae Templi se tenerent ad quatuor jornalia terrae, quorum duo sita sunt in arbua juxta castrum Fontanarum, et alia duo in finagio d’Eschiré; et ad vineam sitam in territorio 1479A de Chasoil; et ad tres solidos et sex denarios censuales; et nos de solutione dicti olei postea teneremur. In hujus rei testimonium praesentibus litteris sigillum meum apposui.

Actum anno gratiae 1220.

CXXXIII. Septemfontium abbatia Ordinis Cisterciensis, filia Fonteneti, sub Willermo abbate secundo Fontenetensi fundata. (Ex secunda magna charta Fonteneti, numero 38.)

574 Haymo miles de Marmania dedit ecclesiae Fonteneti pratum quod dicitur Pratum Belet, prope magnum pratum monachorum in valle Grinionis. Accepit autem inde a monachis terram et prata quae habebant apud Marmaniam, et palefridum. 1479B Actum est hoc inter Montembarrum et Montemfortem, quando abbas Willermus educebat abbatiam Septemfontium.

Testes sunt Rainerius de Rochia, Gislebertus praedicti Haymonis avunculus, Teobaudus de Fraxino presbyter, Odo presbyter Curcellarum.

575 CXXXIV. Armes des comtes de Champagne. (Extrait de Pierre PITHOU, au livre I des Comtes de Champagne et Brie, page 493.)

Voila les sept qu’on pourrait justement estimer avoir esté les vrais Comtes Pairs de Champagne.(Il avait dit les Comtes de Joigny, de Rheteil, de Brienne, de Roucy, de Braine, de Grandprey, et de Bar-sur-Seine). Auquel nombre plusieurs ont voulu 1479C rapporter sept pieces d’or, contrepotencées en vne bande d’argent, qu’ils mettent en champ d’azur és armoiries de Champagne et Brie: lesquelles toutefois se blasonnent par les plus modernes, d’azur à bande d’argent, contrepotencées d’or à treize pieces. Mais le Roman du petit Seintre, auquel pour son ancienneté je defere quelque chose en telles doutes, fait porter à un Jean de Champagne, d’azur à une bande d’argent, à deux costices ou fretaux d’or, potences contrepotencées (sans les nombrer autrement) à trois lambeaux de guelles, qui sont les marques de cadet, etc. Or quoy que les potences soient encore reconnües par tous en ces armes, si es-ce que i’ose dire qu’és seaux de ces Comtes, mesmement en ceux du Roy Thiebaut et 1479D de la Royne Jeanne (que i’ay veus en assez bon nombre) il y a trop plus d’apparence de fleurons en cette bande, que de potences. Mais ie n’ay entrepris de blasonner icy ces armoiries plus superstitieusement, me contentant de dire, que si ainsi est, il ne semble pas qu’elles soient du tout si anciennes que ces Comtes: estant bien certain qu’au commencement ils n’ont pas tant eu de Pairs de cette qualité sous leur mouuance. Aussi y a-il 576 tresgrande apparence, que 1480A les entreprises d’outremer nous ont apporté la pluspart de ces armes et blasons: pour le moins en ont elles rendu l’vsage plus commun, et depuis plus religieusement obserué, au’il n’auoit été auparavant.

CXXXV. Armes des Comtes de Champagne.

Extrait d’une lettre du sieur André Duchesne, addressée à Monsieur Nicolas Camusat, Chanoine en l’Eglise de Troyes, le penultiéme Novembre 1624, et à moy communiquée par Monsieur Louys de Villeprouvée, Seigneur de Villette, Conseiller de Sa Majesté, esleu en l’Election de Troyes.

Pour le seau de Champagne, potencé et contrepotencé, ie l’ay veu sur la tombe d’Alix femme de Thibault Comte de Champagne, fils d’Eudes second, en 1480B l’Eglise de Sainct Pharon. Si ce n’est qu’on veuille dire que la tombe ayt esté faite long temps depuis sa mort. Mais ie l’ay encore veu en des seaux qui sont à Saint-Martin des Champs, auant l’an 1230. Ce qui monstre que les potences procedaient de fantaisie. Et pense quant à moy que c’ayt esté une brisure prise par vn cadet, et retenuë depuis par la posterité quand elle deuint l’aisnée.

ADVIS AV LECTEVR.

S’il est vray que Henry le Large, qui dès l’an 1152 fut Comte de Champagne apres son pere Thiebaud le Grand, aye porté le premier dans ses armes les potences contrepotencées, comme l’asseure Monsieur Bonhomme en l’article qui va apres cettuy cy; il faut tenir pour certain que telles armes 1480C ne furent apposées au tombeau d’Aalys femme de Thiebaud le Viel, et mere du Comte Hugues, que long temps après son trespas, et depuis le regne de Henry le Large son arriere petit fils.

CXXXVI. Memoires de Monsieur Bonhomme, ancien Chanoine en l’Eglise cathedrale de Troyes, touchant les Armes des Comtes de Campagne. A nous envoyez, en Septembre de l’an 1659.

577 J’ay veu au thresor de nostre Chapitre de Troyes, le tiltre du Comte Hugues, cotté au liure du sieur Camusat, et les trois seaux y pendans. Le premier est dudit Hugues: le troisiéme est de Thybautt son successeur, auquel il vendit les Comtez de Champagne 1480D et de Brie: et celuy du milieu est de Henry le Large, fils de Thybault. Et qui sans doubte y ont esté mis en diverses années, pour la confirmation des priuileges portez en iceluy, en faveur dudit Chapitre de Troyes, suiuant le temps de leur regne. Ausdits trois seaux des trois Comtes successifs l’un à l’autre, il n’y a point de contreseel: et à chaque seel y est empreint un homme à cheual, tenant de sa droite une espée nuë, et de la gauche un escu sur son costé gauche, 1481A duquel on ne voit que le bord sur la poictrine; auec les inscriptions de chacun de trois autour du seel.

Sigillum Hugonis comitis Palatini Trecensis.

Sigillum Theobaldi comitis Palatini Trecensis.

Sigillum Henrici comitis Palatini Trecensis.

Ils sont ainsi tous trois qualifiez Palatins: et pareillement les Comtes de Champagne suivans, jusques à Jeanne femme de Philippe le Bel: et ils aucient leur Palais dans Troyes, ou ils tenoient leurs grands iours deux fois l’an, estans accompagnez des sept Comtes, et six Pairs leurs vassaux: et estoit le premier terme au lendemain de Quasimodo, 578 et le second au sixiéme d’Aoust ensuivant. Et le contract dudit Philippe le Bel portoit, à condition que lesdits grands iours ne se tiendroient pas, pendant qu’on 1481B tiendroit ceux du Parlement de France.

Chacum de nos Comtes a porté en son Escu un blason à sa fantaisie; l’un à cause de sa mere, les autres à cause de diuerses Terres et Comtez a eux auenuë, ou par mariage, ou par successions, ou par contracts de donations.

Pour vous dire que nos Comtes ont blasonnez leurs Escus diversement; ie sçay que Herbert nostre premier Comte de Troyes, portoit l’Eschiquier d’or et d’azur l’an 902.

Robert apres 930, s’estant emparé de Troyes, porta pour blason une Panthere d’or en un Escu de gueulle.

D’autres en suite ont porté d’azur à une bande 1481C d’argent et deux cottices d’or de part et d’autre. La bande d’argent chargée d’ondes d’eau, et les deux cottices aussi.

D’autres ont porté sur la bande d’argent et cottices d’or, des vignettes ondoyantes.

D’autres n’ont porté que des vignettes sur les cottices, et non sur la bande d’argent.

Henry le Large, fils de Thybault à la belle ligneé, a porté le premier sur son Escu, d’azur a une bande d’argent; designant la riviere de Seine qu’il fit passer dans Troyes: deux cottices potencées et contrepotencées de treize pieces d’or, qui signifient les treize Comtes vassaulx dudit Comte de Champagne; sçavoir de Joigny Doyen des Comtes, de Bar, d’Auxerre, 1481D de Tonnerre, de Porcien, de Brienne, de Grandprey, de Rethel, de Marle, de Vertu, de Vienne, de Bussy, et de Brie.

J’ay les preuues en mon cabinet de tout ce que aessus. Et 579 sur le tombeau d’argent, que Marie sa femme, fille de Louys le Jeune, et d’Alienor fille de Sainct Guillaume, Duchesse d’Aquitaine, qui sçauoit bien les Armes de son mary, sont gravez en or ces deux vers.

Principis egregios actus Maria revelat,

Dum sponsi cineres tali velamine velat.

J’ay veu aussi vn grand seel en cire rouge, au thresor du Chapitre de S. Estienne, du Comte Henry le Large qui en fut le fondateur, où il y a vn contreseel auec les potences contrepotencées, en petit; et au tour, 1482A l’inscription en viel langage François, Passavent le meillor,

Henry son fils aisné a porté de mesme, sinon Cypre et Champagne en Escu myparti, come Roy de Cypre, à cause d’Isabeau Reine sa femme.

Thybault frere de Henry a porté d’azur avec la bande d’argent: et pour cottices de part et d’autre quatorze gothiques d’or; comme il se voit au tombeau d’argent que luy fit dresser sa vefue Blanche de Navarre, fille de Sanche le Sage, et soeur de Sanche le Fort; qui est à S. Estienne de Troyes, au Choeur, où sont ces deux vers.

Hoc tumulo Blancha Nauarrae Regibus orta,

Dum Comitem velat, quo ferueat igne reuelat.

Et son Escu est en forme de coeur. d’autant que de 1482B son temps la ville de Troyes estoit ainsi composée.

Thybaut III du nom, surnommé le Posthume, fils du precedent, et Roy de Navarre de part sa mere Blanche, a porté les armes qu’on vous enuoye dépeintes. Et Thybaut et Henry ses deux fils (dont le dernier fut pere de Jehanne, qui fonda à Paris le College de Navarre, et fut femme du Roy Philippe le Bel) porterent de mesme.

580 Les Armes de Thybault le Postume sont en ouale, qui signifie, Troyes auoir esté bastie et aggrandie en cette forme, en l’an 1240 qu’il la fit refermer à neuf. Et porte l’Escusson sur le tout un ouale de gueulle, chargé de trois chasteaux d’or; qui sont les anciennes Armes de Troyes, d’où elle a pris son nom. Et il y auoit lors, le Chasteau du Roy, le 1482C Chasteau du Comte, et celuy du Vicomte que i’ay veu démolir en l’an 1586.

Thybaut Roy de Navarre (dont les Armes peintes estoient jointes à ce memoire,) dans un ouale couronné, portoit escartelé. Au 1. de Nauarre. Au 2. de Champagne, avec les cottices potencées Au 3. de Chipre. Au 4. de Brie, ou de Meaux, qui est, d’azur au lyon d’or rampant. Sur le tout, un petit ovale de gueulle, à trois chasteaux d’or l’un sur l’autre.

CXXXVII. La Seigneurie d’Espoisse dans la maison de Mello. (André DUCHESNE en l’Histoire de la maison de Chastillon sur Marne, livre, VII, cap. 1, page 329.)

Louys de Noyers trespassa aussi sans enfans enuiron 1482D l’an mille quatre cents neuf, et eut pour heritiere Marguerite de Noyers sa soeur, Dame de Poüilly et de Pré-Martin, mariée lors à Guy de la Trimoüille, fils de Guillaume de la Trimoüille Chevalier, et de Marie de Mello Dame d’Espoisse et de Bourbonlancy,

(Le mesme Duchesne en l’Histoire des seigneurs de Couches, page 166.)

Jean de Montagu, Seigneur de Couches, d’Espoisse, et de Belleueure. Celuy-cy espousa Jeanne de Mello, fille de Guillaume de Mello Seigneur de Giury, et581 d’Isabeau de Bourbon, Dame de la Ferté-Chauderon sa femme. Laquelle Jeanne auait esté mariée en premieres nopces à Eudes de Til, comme enseigne vn Arrest de l’an mille quatre cents vingt quatre. Elle eut de la succession de Gibaut de Mello 1483A son ayeui sa Seigneurie d’Espoisse, qu’elle apporta à Jean de Montagu son second mary.

Extrait de la monstre faite à Sens, le Dimanche, XVII, jour du mois d’Aoust, l’an M. CCC. XLVIII, à moy communiqué par la courtoisie de Monsieur d’Herouval, conseiller du Roy, et Auditeur en sa Chambre des Comptes a Paris.

Monsieur Guillaume de Mello, Seigneur d’Espoisse, monté sur vn cheval bay baussent des quatre gembes, estélé deuant, ou pris de CC livres tournois, marqué à la marque de la Ville, etc.

Item d’une quittance de l’an 1369.

Sachent tous que nous Gibaut de Mello Sire d’Espoisse, Cheualier, auons eu et receu de Jehan le Mercier, Thresorier des guerres du Roy, etc., la somme 1483B de soixante-sept liures dix soulz tournois, en francs xx soulz tournois la piece. Dont nous tenons à content 1484A et bien payé. Donné à Roûen soubs nostre seel, le VII jour d’Aoust, l’an Mil CCC. LXIX.

CXXXVIII Extrait de deux Lettres à moy escrites de Paris, XI et XXVIII Novembre 1659, par Monsieur du Bouchet, Chevalier de l’Ordre du Roy, son Conseiller et Maistre d’Hostel ordinaire, et son Historiographe.

Certainement la terre d’Espoisse vint à Dreux de Mello, fils de Guillaume de Mello, et petit fils de Dreux de Mello 582 Connestable de France, par son mariage auec Heluis de l’Orme, qui l’auoit euë de sa mere, nommée aussi Heluis. Et i’ay tiltre par lequel ce Dreux se qualifie Seigneur d’Espoisse des l’an 1247, Ce fut son petit fils de mesme nom, qui eut pour femme Eustache de Lezignen, cousine germaine 1484B d’Edouard I. Roy d’Angleterre. Voicy l’ordre de ces descentes.

DREUX de Mello, connestable de France, mourut l’an 1218.

GUILLAME de Mello, seigneur de Saint-Bris, mourut l’an 1248.

DREUX de Mello, seigneur de Chasteauchinon, marié avant l’an 1247, avec HELVIS, fille unique de HUGUES, seigneur de l’Orme, et d’HELVIS, dame d’Espoisse: suivit saint Louis outre mer, et estant au camp deuant Damiette, céda au roy saint Louys, l’an 1249, ce qu’il auoit à Loches et à Chastillon, à cause de feu son oncle DREUX de Mello. Il mourut auant l’an 1252.

DREUX de Mello, seigneur d’Espoisse, de Chasteauchinon, de l’Orme et de Saint-Bris: estoit marié auant l’an 1259 avec la fille d’Anseric, seigneur de Montréal, et de Marie de Garlande; car cette année il demanda partage des biens de Marie de Garlande à Henry comte de Grandpré, frère utérin de sa femme. Il viuoit encore en l’an 1269.

DREUX de Mello, seigneur de Saint-Bris, d’Espoisse, de l’Orme et de Chasteauchinon, 1276, espousa EUSTACHE de Lezignen, fille de Geoffroy de Lezignen, seigneur de Saincte-Hermine, de Jarnac, et de Chasteauneuf, et de Jeanne, vicomtesse de Chasteleraut. Il viuoit encore l’an 1290. Il fut père de DREUX de Mello, qui espousa Elénor de Sauoye, vefue de Guillaume de Chalon, comte d’Auxerre et de Tonnerre, de laquelle il eut deux filles, etc.

EUSTACHE de Lezignen fut cousine germaine d’EDOUARD I, roy d’Angleterre, à cause d’ISABEAU d’Angoulesme, 583 qui fut grand’mère de tous deux.

JEHAN Ier, roy d’Angleterre, premier mari d’Isabeau.

HENRY III, roy d’Angleterre.

EDOUARD I, roy d’Angleterre.

HUGUES X, Sire de Lezignen, second mari d’Isabeau.

GODEFROY de Lezignen, mary de Jeanne, vicomtesse de Chasteleraut.

EUSTACHE de Lezignen, femme de Dreux de Mello.

1483C Ce Hugues, second mary d’Isabeau d’Angoulesme, fut aussi Comte de la Marche, et le Xe du nom entre les Seigneurs de Lezignen, non le IXe comme a dit le sieur Duchesne, qui a ignoré le nombre de ces Hugues.

Voicy la preuue comment Dreux de Mello, mary de Heluis de l’Orme, estoit désia qualifié Seigneur d’Espoisse en l’an 1247. Elle est tirée du thresor ac la Cathedrale d’Auxerre.

H. decanus, totumque capitulum Autisiodorense, salutem in Domino.

Noverint universi quod cum nos emissemus a viro nobili Drocone de Melloto, domino Espossiae, Castricanini, et Ulmi, et Helvidi uxore ejus, laudante et consentiente venerabili Patre nostro Guidone Dei 1483D gratia Antisiodorensi episcopo, burgum de Conchiis juxta Varziacum, et omnia quae ipsi habebant, tenebant, et possidebant apud Varziacum, sicut in 1484C litteris praedictorum Droconis et uxoris ejus, et venerabilium Patrum Lingonensis et Nivernensis episcoporum, et etiam in litteris praedicti Patris Guidonis episcopi Antisiodorensis, de cujus feodo omnia praedicta a nobis empta dignoscuntur movere, plenius continetur, etc.

Actum anno Domini 1247, mense Junio.

La Seigneurie de l’Orme est en Nivernois, à deux lieuës et 584 demie de S. Leonard, à dix lieuës d’Expoisse, et a douze lieuës de S. Bris: et tomba dans la maison de Chalon Arlay par le mariage de Marguerite de Mello.

CXXXIX. Extrait de l’Histoire de l’Isle et Royaume de Cypre, par Estienne de Lusignan, dominicain, chapitre 22.1484D

Hugues succeda comme aisné, à son pere Hugues Brun second, à la Comté de la Marche, et apres la mort de son frere Godefroy, surnommé A la grand 1485A dent, au Comté de Lusignan. Or est-il, que le Comte d’Angoulesme luy auoit promis sa fille unique, nommée Ysabel: mais qu’estans allez a l’Eglise pour estre espousez, Jehan Roy d’Angleterre contraignit le Curé de la luy bailler pour femme: ce qui engendra plusieurs scandales et guerres, lesquelles finalement s’appaiserent quand l’Anglais luy donna le gouuernement de Xaintonge. Apres la mort dudit Roy, la Roine Ysabel se maria à ce Comte Hugues, lequel lui auoit esté au commancement promis: et ainsi il obtint pour troisiéme Comté, celle d’Angoulesme. Ceste Ysabel donques, bien qu’elle fust femme d’un Comte, ne voulut pour cela quitter son nom de Roine, tellement qu’a l’occasion de ce tiltre, son mari refusa de faire hommage à Alfonse Conte de Poictiers, frere 1485B de S. Loys Roy de France. Mesmes il en aduint de grandes guerres entre eux; Alfonse estant aidé de ses freres, et ce Comte par Henry Roy d’Angleterre,etc. Il mourut laissant neuf enfans, Hugues Brun, Guidon, Gode roy, Aimeri, Guillaume, Agathe, Ysabel, Marguerite et Alearde, tous procreez de la Roine Ysabel: 585 laquelle en auoit eu quatre autres du Roy Jehan d’Angleterre, sçavoir est, Henry Roy d’Angleterre, Ysabel femme de Frederic second, Empereur, Jehanne Royne d’Escosse, et le Duc de Lanclastre, etc. Godefroy eut la Baronnie de Jarnac et Châteauneuf: et de luy sont sortis deux enfans, à sçavoir, Godefroy qui succeda au Domaine du pere, lequel ayant espousé Peronelle Senille, Comtesse de Dreux, deceda sans enfans: et 1485C sa soeur (Eustache), qui fut mariée au Baron de Marle (c’est Dreux de Mello) dont est venu le Comte Jehan des Lyons, Sieur de Arlay, et Amaury, Sieur de Craon.

CXL. Extrait d’un Inuentaire de cent et douze tiltres, concernans les maisons de Saffre et de Fontaines, dressé à Beaune par F. de la Place, Notaire Royal, le 19. Nouembre 1632.

1. Vieille lettre de l’an mille cent, ou se parle d’vne Allette de Montbar, et de Eve de Chastillon, Dames de Saffre et de Fontaines. Seellee, cottée Trente-sept.

2. Vieille lettre de l’an mille cent sept, du mois de 1485D Ianuier, concernant quelques affaires entre Henry et Simon de Saffre, freres, du corps de Diane de Montbar, et de Octho de Chastillon, Seigneurs de Saffre et de Fontaines. Cottée Trente et un.

586 3. Vieille lettre en Latin, par laquelle Guy de Marrey et de Fontaines, reprend d’vn Duc de Bourgongne les fiefs de Fontaines, de Marrey et de Chastillon, en l’an mille cent vingt et neuf. Seellée, cottée Quatre-vingts et deux.

4. Autre lettre en Latin, de l’an mille cent quarante-sept, qui est vn traicté de mariage entre Arvier de Saffre Cheualier, et Marie de Marrey et de Fontaines, 1486A de l’authorité et consentement de ses pere et mere, et patrons nommez audit traicté. Sellée, cottée Quatre-vingts et trois.

5. Une vieille lettre de fiefs de Saffre, escrite en Latin, au profit de Bernard de Saffre, sieur de Fontaines: datée de l’an mille cent quatre-vingts, cottée Treize.

6. Item vne lettre en Latin, escrite en parchemin, touchant les fiefs de Saffre et de Fontaines, faite par le Duc de Bourgongne à Guillaume de Saffre et de Fontaines, en l’an mille cent quatre-vingts sept: cottée Onze.

7. Item l’alliance de la maison de Foix auec celle de Saffre, de l’an mille deux cens. Cottée Six.

8. Item vne lettre en parchemin escrite en Latin, 1486B concernant quelques accords entre Estienne et Barthelemy de Saffre, sieurs de Fontaines proche Dijon; auec vn nommé Iehan des Temples, de l’an mille deux cens, dixiesme May. Cottée Sept.

9. Autre lettre par laquelle appert, que Iean de Fontaines donne tout son bien à Guillaume de Fontaines, pour se mettre en religion. Datée de l’an mille deux cens. Cottée Cinquante-trois.

10. Vne lettre de l’an mille deux cens, oú Constantin de Fontaines et Allette de Montbar font quelques accords ensemble. Cottée Cinquante-huict.

587 11. Vne lettre de Bernard de Fontaines, contenant transaction auec Guillaume de Marrey Seigneur de Fontaines en partie, du bien qu’ils auoient à Chastillon, en l’an mille deux cens. Cottée 1486C Soixante et un.

12. Vne lettre en Latin, par laquelle vne Blanche de France fait donation de portion de ses biens à Hvst de Saffre, en l’an mille deux cens, Seellée de deux seaux. Cottée Vingt.

13. Vne lettre en parchemin, de l’an mille deux cens et trois, au mois de Iuin, contenant vne donation faite par Allete de Saffre, Dame de Fontaines à plusieurs de ses enfants: cottée Neuf.

14. Lettre en Latin de l’an mille deux cens six, ou Iehan de Fontaines donne son bien à Marie de Fontaines sa fille, et à son gendre Iean de Saffre. Cettée Quatre-vingts cinq.

15. Un viel papier en viel François par lequel Iehan 1486D de Fontaines oblige Arvier de Saffre à donner force biens aux pauures: l’an mille deux cens vingt et sept. Cottée Quatre-vingts six.

16. Traicté de Mariage en Latin, par lequel il appert que Arvier de Saffre a espousé Beatrix de Bourgongne, au mois de decembre de l’an mille deux cens trente: Seellé, et cotté Quatre-vingts sept.

17. Lettre en Latin, escrite en parchemin, ou Millotte de Chastillon, Dame de Fontaines et de Marrey, fait accord auec son frere Oudot de Saffre, en l’an mille deux cens quarante-sept: Cottée Soixantetrois.

1487A 18. Lettre en Latin, de l’an mille deux cens soixante, par laquelle il appert que Allette de Marrey, Dame de Fontaines, donna tout son bien à Ioseph de Saffre son neueu, le sixième Octobre de l’an susdit: cottèe Quarante-quatre.

588 19. Lettre en parchemin, contenant un partage fait en l’an mille deux cens septante sept, entre Aruier et Estienne de Saffre, enfans d’Othelin de Chastillon, et d’Allette de Montbar, Seigneur et Dame de Saffre et de Fontaines: seellée, et cottée Vingtvn.

20. Lettre en parchemin, escrite en Latin, par laquelle il appert que Iean de Saffre fait partage de ses terres de Saffre et de Fontaines, avec Allette de Fontaines, en l’an mille trois cens et deux, le treizième 1487B Ianvier. Cottée Trois.

21. Autre lettre escrite en Latin, laquelle contient quittance du mariage d’Alix de Saffre, femme de Iehan de Marrey, sieur de Fontaines, en Octobre de l’an mille trois cens sept: seellée et cottée Soixante et treize.

22. Lettre en parchemin, en Latin, de l’an mille trois cens quinze, veille de S. Laurent, par laquelle appert que Iehan de Saffre interpelle Alix Rolin sa mere, de luy monstrer en vertu dequoy elle s’immisse en sa terre de Saffre. Seellée et cottée Quatre vingt.

23. Lettre par laquelle Aruier de Saffre partage ses biens auec Guillemot de Marrey, sieur de Fontaines, son Oncle, en l’an mille trois cens vingt et sept, au mois de Iuin, le Lundy apres la Sainct Barnabé 1487C Apostre: seellée, et cottée Quarante-six.

24. Lettre en parchemin, en vieil François, où Iehan de Fontaines, et Aruier de Saffre, pour les successions de leurs freres mis en religion, se remettent à l’arbitrage de Gaston de Saux, leur parent, en l’an mille trois cens quarante-trois, au mois de Mars. Seellée et cottée Soixante et seize.

25. Vieille lettre en Latin où Pernot de Montbar fait la guerre à Hust de Saffre, qui appelle à son secours ses cousins 589 de Fontaines et de Marrey, en l’an mille trois cens cinquante: et le Duc de Bourgongne assiste ledit Hust de Saffre. Seellée en cire verte, cottée Quatre-vingts et dix-huict

26. Lettre en Latin, qui est vne dispense de Richard 1487D de Fontaines, pour espouser Allette de Saffre, en l’an mille trois cens octante quatre. Cottée Cinquante-sept.

27. Lettre du Roy Charle, escrite en parchemin, par laquelle il promet de grands biens à Iehan de Saffre, sieur dudit lieu et de Fontaines; et à vn Edme de Saigny, Cheualier, gendre dudit Iehan de Saffre; et à Philibert de l’Espinace, sieur de la Clete: en l’an mille trois cens quatre vingts et quatre. Seellée, et cottée Dix-huict.

28. Lettre en parchemin, par laquelle Guillaume de Marrey, sieur de Fontaines, a fait transaction auec Aruier de Saffre, pour la succession des biens de leur grand-mere: le iour S. André de l’an mille quatre cens et deux. Cottée Soixante-quatre.

1488A 29. Lettre en parchemin, par laquelle appert que Iehan Duc de Bourgongne, Nantes, Neuers, etc., veut que Hue de Saigny, et Ysabel de Saffre, soient receus legitimes heritiers de tous les biens appartenans à Bernard de Fontaines, sieur de Marrey et de Chastillon: du vingtième de Iuin, mille quatre cens et quatre. Cottée Quatre-vingts et douze.

3oLa grosse du decret de la terre de Fontaines d’Ogny, Chenel et Marrey, à requeste de Monsieur de Beauchamp, sur Pierre de Saigny. Lesdits biens achetez par Othelin de Cleron, beaufils dudit Pierre de Saigny. Le vingt et deuziesme Iuillet de l’an mille quatre cens et cinq. Cottée Cinquante-deux.

590 31. Traicté de mariage entre Aruier de Cleron et Marguerite de Montbeliard, du mois de Ianuier 1488B de l’an mille quatre cens vingt et trois: cotté Quarante trois.

32. Partages faits entre Pierre de Saigny seigneur de Saffre, de la succession de Bernard de Marrey, son frere: du quatrieme Feburier, mille quatre cens soixante et treize. Cottez Cinquante et un.

ADVIS AV LECTEVR.

Si les tiltres inuentairiez comme dessus, se pouuoient trouuer tous entiers, nous en eussions pu tirer de belles lumieres touchant la parenté de S. Bernard: mais Monsieur de Cleron, Baron de Saffre m’a asseuré que les originaux de ces píeces luy auoient esté desrobez, ou bien (ce qui reuient au mesme) retenus par quelque personne de mauuaise foy, à qui il les auoient confiez sans en 1488C prendre vne asseurance par escrit. Cependant on peut coniecturer de ce qui nous en reste, 1. Que la mere de l’Abbé Robert (de laquelle Iean l’Hermite dit, sans la nommer, qu’elle fut soeur d’Alethe mere de S. Bernard) est cette Diane de Montbar, femme d’Outho de Chastillon, en l’an 1107, mentionnée au 2e article de cet extrait: car le temps, et le nom de la maison s’y accordent. Ce qui me fait presque renoncer à la coniecture que i’auois cy-devant auancée en la pâge 1453, que le pere de cet Abbé Robert soit Wauthier, ou Gauthier, Connestable de Bourgongne, qui auoit espousé vne soeur de la mere de S. Bernard, dotée du fief seruant de la ville de Montbar; à cause dequoy il auroit porté la qualité 1488D de Seigneur de cette ville: mais nous en produirons cy après vne raison plus receuable, 2. Il semble qu’Eue de Chastillon, mentionnée cy dessus au nombre 2. soit la mere de Tecelin, ayant pour lors d’autres enfans de Foulques de Sarcelles, que le moine Alberic, en sa Chronique, luy donne pour second mary: et qu’en ce tiltre de l’an 1107, où il est parlé de Alette de Montbar (laquelle en ce cas serait sa bellefille), il ayt esté traicté du 591 partage entre les enfans d’Euc, du premier et second lict. Si cela n’est (car ie n’oserois l’asseurer sans autre preuue) il y auroit bien de l’apparence qu’Eue de Chastillon fust la femme de Guy de Fontaines, frere aisné de S. Bernard, auec laquelle Alette de Montbar sa bellemere cust fait quelque traicté pour 1489A le reiglement et assignal de son dot. Quoy qu’il en soit, ie tiens que l’vne ou l’autre (c’est à dire, ou la mere de Tecelin, ou la femme de Guy fils de Tecelin) a esté de la maison de Grancey. Car au chasteau de Grancey il se voit encore vne vieille tour, qu’on nomme la tour de S. Bernard; d’autant que (comme porte la tradition immemoriale) ce Sainct y a logé par plusieurs fois. Et la Chronique de Grancey, bien que fabuleuse en autres articles, n’est pas (ce semble) à mespriser quand elle asseure, qu’vne fille de la maison de Grancey fut Dame de Fontaines les Dijon, comme femme du Seigneur dudit lieu. 3. Il semble que ce Guy de Marrey, lequel en l’an 1129. reprit du Duc de Bourgongne les fiefs de Fontaines, de Marrey et de Chastillon, fut le mary de Humberge, 1489B ou Humbeline, soeur de S. Bernard: et qu’il reprit celuy de Marrey en son propre nom, et les deux autres ou au nom de sa femme (laquelle fut peut estre heritiere de cinq de ses freres) ou au nom de ses niepces, deux ou plus, filles de Guy son beaufrere, lesquelles estoient successibles à leurs pere, mere, oncles et tantes, depuis qu’ils furent entrez en religion. 2. Que les maisons de Fontaines, de Saffre, de Montbar, de Marrey, et de Chastillon sur Seine, ont esté, dez le siecle de S. Bernard, vnies ensemblement par estroitte alliance: et en suite, presque toutes d’vn mesme sang; ayans passé par fois les vnes dans les autres, bien que tousiours les tiltres (qui se prennent des chasteaux) en soient restez differens. Ce qui se peut encore dire des maisons 1489C de Sombernon, de Saux, de Saigny, et de Cleron, pour le regard de la ligne paternelle de S. Bernard qui est Fontaines. Il ne faut toutefois conclure de ces alliances ce que dit Pierre de S. Iulien en ses Meslanges Historiques. pâge 478. que Fontaines les Dijon soit un partage de Chastillon sur Seine: dequoy ie ne trouue en toute l’antiquité aucune preuue, qui soit receuable au jugement des plus sensez.

592 CXLI. Extraits des originaux de la maison de Saffre, et de Fontaines les Dijon. A moy communiqnez presque tous, par Messire Claude de Moisy Cleron, Cheualier, Baron de Saffre, et de Villy le Monstier, issu de la ligne paternelle de S. Bernard.

1489D 1. Anno Domini 1204, GAUTERIUS Eduensis episcopus facultatem concedit nobili viro Herveo de Saffra, erigendi capellam infra castrum suum apud Saffram: in qua quotidie celebretur missa, et cantentur vesperae a capellano, certis ab Herveo proventibus annuis dotato.

2. GUIDO miles, filius Hervei domini Saffrarum, constituit dotem uxori suae Aluiz, filiae domini Guillelmi de Tienges, Hugone duce Burgundiae consentiente, 1236, mense Decembri.

3. Hervier, Seigneur de Saffres, partage ses enfans: Guy premierné: Heruier (à qui il donne entre autres choses tout ce qu’il a à Sombernon mouuant du fief de Monseigneur Calle de Saux, et de ses hoirs): Hugues 1490A ou Huguenin, Iehan, et Estienne, lesquels il substituë tous l’vn à l’autre: reseruant les droits de sa femme encore viuante, et des hoirs qu’elle pourroit auoir. Le tout authorisé par Ansiaux Euesque d’Ostun, en Iuin de l’an 1246, il n’y fait aucune mention de Fontaines.

4. JOANNES DE SAFFRIS, miles, dominus de Campo Renaudi, Margarita ejus uxor, frater ejus Guido dominus Saffrarum, 1255, Februario.

593 5. JOANNES DE SAFFRIS, miles, dominus Campi Renaudi, consentiente uxore sua Margarita, vendit XXX sextaria bladi fratri et domino suo Guidoni, domino Saffrarum. 1255, Martio.

6. HERVEUS DE SAFFRIS, domicellus. Guillelmus de Saffris, rector ecclesiae de Arneto, 1273, 1490B Octobri.

7. GUILLELMUS dominus de Fontanis, domicellus, 1277, mense Octobri emit quamdam peciam terrae arabilis, ab haeredibus defuncti Humbelini majoris de Fontanis, sitam in ipso finagio de Fontanis.

8. PARTITIO bonorum inter Herveum et Stephanum fratres, Guidonis militis domini Saffrarum filios, 1277, mense Novembri.

9. CONVENANCES et eschanges de Heruiers et Estienne, fils de Guyon Seigneur de Saffres, en Octobre de l’an 1279.

10. GUILLERMUS DE FONTANIS, miles, 1282, mense Aprili.

11. JOANNES dominus de Fontanis, reaccipit in 1490C feodum a nobili vero domino suo Alexandro de Monteacuto, domino de Sombernione milite, corveiam unam sitam in finagio de Fontanis, 1284, Junio.

12. MENSE Maio anni 1293, Joannes dominus de Fontanis et Maria ejus uxor mutuas accipiunt ducentas libras Viennensium purorum et legalium, de propriis denariis maritagii Agnesotae domicellae, uxoris Gileti domicelli, eorum filii; ac pro ea summa certos fundos ei oppignerant, ab ipsa et ejus haeredibus usque ad integram solutionem retinendos.

13. AGNES DE CHARTRETES domicella, et maritus ejus Gilletus de Fontanis domicellus, filiam suam 1490D Margaritam emancipant, 1298, Dominica Bordarum.

594 14. ARVERIUS miles, dominus de Saffris, uxor ejus Beatrix de Buxeria, die Jovis, vigilia Circumcisionis, 1299. Erat jam annus 1300, a Natali Domini deductus. Sed Gallis annus 1300 a sequente dumtaxat Paschate erat inchoandus

15. DANNOT filia domini Joannis de Fontanis, relicta Hemonini de Montoillot, 1302 mense Augusto.

16. MARGARITA relicta Hugonis de Buffons, domicella, vendit domino Giloni de Fontanis fratri suo, quasdam terras suas sitas in finagio de Fontanis, 1306, Februario.

17. PACTIONES matrimonii inter Joannem militem, 1491A dominum de Valle Olligniaci, et Helvidem de Saffris, relictam domini Joannis de Muxeio. Ibi meminit Helvidis Herveri domini de Saffris patris sui, matris suae Beatricis; fratrum suorum, Guidonis militis defuncti, ac Joannis et Herveri canonicorum Lingonensium, 1306, die Jovis ante festum Omnium Sanctorum; et iterum triduo post, nempe Dominica ante idem festum, quod eo anno incidit in feriam tertiam.

18. Testament de Gilles Sire de Fontaines sus Dijon, du mois de Novembre de l’an 1312, par lequel il choisit sa sepulture aux freres Mineurs de Dijon, pres de son pere, nomme son heritier Huguenin son fils, et à son deffaut sans hoirs Guyot son autre fils; donne une terre à sa fille Agnes nonnain de S. Ichan 1491B d’Ostun: appointe deux autres de ses filles nonnains, l’une à Lairè, et l’autre à Leudieu. Il nomme sa femme Agnes entre les executeurs.

19. Agnes Dame de Fontaines s’oblige, et se rend plaige de 595 Hugues Duc de Bourgongne, pour une notable somme de deniers, 1313, le Dimanche apres l’Octaue de S. Pierre et S. Paul.

20. Fit divisio bonorum inter Joannem et Herverum de Saffris, fratres, canonicos Lingonenses ex una parte; et Herverum, Joannem, et Symonem eorum nepotes, filios Guidonis quondam domini de Saffris, fratris praedictorum canonicorum, 1318, die Mercurii IV Aprilis. Ibi meminerunt canonici matris suae Beatricis defunctae, quae fuerat soror Simonis de Buxeria, eorum avunculi, archidiaconi 1491C Divionensis in ecclesia Lingonensi, tunc defuncti. Sororis quoque suae Helvydis de Saffris, quae tum erat uxor Guillelmi domini de Chastenayo.

21. Iehan sire de Choisuel Chevalier, et Iehan son fils, traictent du mariage de Damoiselle Iehanne de Choisuel, fille et soeur desdits Iehans pere et fils; auec Haruier de Saffres Escuyer: et pour toutes ses pretentions, tant du costé de feu sa mere Aalys Dame de Choisuel, que du costé de Iehan son pere là present, luy donnent en mariage les villes et Seigneuries de Viuez et de Moilleron; lesquelles ils luy font bonnes pour deux cens liurées de terre, chacune dix liurées vallant cent liures tournois. Le V. Iuin 1323.

1491D 22. Iehan et Haruier, freres, Chanoines de Langres, fils de Haruier iadis Cheualier Seigneur de Saffres, donnent leurs fiefs à Iehan et Symon leurs nepueux, enfans de Guyiadis Seigneur de Saffres, frere desdits chanoines. Le Dimanche auant la S. Barnabé Apostre, 1323.

23. Iehanne de Choisuel fille de Iehan de Choisuel, et d’Aalys sa femme; et femme de Haruier, Seigneur de Saffres, traicte des terres de Viuez et de Moilleron, que luy auaient assignées 596 pour mariage son pere Iehan, et Gauthier fils dudit Iehan: et du droict de succession à iceux. Le second jour de Feburier, 1323. En l’Eglise Romaine on comptoit desia, 1324, depuis le iour de Noel.

24. Partage fait entre Heruier, sire de Saffres, damoiseau, 1492A et Iehan son frere chanoine de Langres, 1327, en Iuin, le Lundy apres la S. Bernabé.

25. Traicté de mariage entre Heruier sire de Saffres, et Aaliz de Gissey, fille de Guillaume Seigneur de Gissey, et d’Aaliz de la Roiche, iadis femme dudit Guillaume: en Octobre 1330.

26. SIMONETA relicta defuncti Hugonis domini de Fontanis, mutuas accipit ducentas libras Turonenses a Guidone de Fontanis, canonico Lingonensi. Sabbato ante festum S. Magdalenes, 1339.

27. HUGO dominus de Bera miles, et Symona de Pontescisso tunc ejus uxor, et quondam uxor Hugonis domini de Fontanis; profitentur Guidoni de Fontanis canonico Lingonensi, fratri dicti Hugonis, se debere liberis ex illo susceptis mediam partem 1492B bonorum mobilium, dictorum Hugonis et Simonae parentum suorum; et pro illa media parte mobilium, (quia usu consumi poterant) se daturos centum viginti libras Turonenses, inter eos dividendas quando a matris consortio separarentur. Die Veneris ante festum Ascensionis Dominicae, 1340.

26. TESTAMENTUM Herverii domini de Saffris, militis Jerosolymitani, factum die Sabbati ante festum Nativitatis S. Joannis Baptistae, 1349. Eligit sepulturam suam in ecclesia Beati Petri de Saffris, juxta tumulum primae 597 uxoris suae. Dat aliquid Margaritae et Halixdi sororibus suis, monialibus de Rubeomonte, Beatrici et Joannetae sororibus suis, monialibus de Polongeyo, Aalixdi et Joannetae filiabus suis, monialibus de Praelongs Instituit 1492C haeredes suos, Joannem filium suum primogenitum ex priore conjuge, militem Jerosolymitanum, pro medietate omnium bonorum suorum, et pro altera medietate liberos suos ex altera uxore tunc superstite. Exsecutores testamenti sui dicit, Joannem de Saffris canonicum Lingonensem, et Simonem de Saffris fratres suos.

29. JOANNES filius Herveri quondam domini de Saffris, ex prima uxore Joanna de Caseolo, tractat de suis juribus cum noverca sua Aalixde de Gisseyo, patris sui relicta, in Vigilia S. Laurentii, 1349, commemorans conventiones a se factas cum patre suo Hervero in Vigilia festi S. Clementis 1346. Rursus cum noverca sua tractat anno 1349, Sabbato 1492D post festum S. Dionysii: et denique sequente anno 1350, die Lunae, quae erat Vigilia S. Laurentii.

30. JOANNES de Saffris decanus Lingonensis condit testamentum IV Septembris, 1349. Instituit haeredes, Joannem nepotem suum canonicum Lingonensem pro tertia parte; fratrem ejus Simonem de Saffris armigerum pro tertia parte, et Joannem filium Herveri quondam nepotis sui, aliosque hujus Herveri liberos pro tertia parte. Sepelitur sequenti IX Septembris, die Mercurii.

31. PACTIONES matrimonii inter Joannem de Saffris militem, et Aalidem de Blado (de Bled) filiam Odonis 598 domini de Blado, relictam Guyoti de Gisseyo domicelli, 1350, Septembri.

1493A 32. Proces intenté et poursuiuy es années 1350, 1351, et 1352, par Iehan de Mussey, sire de Iours, aux heritiers instituez par le testament de fut Messire Iean de Saffres Grand Doyen de Langres, qui fut enterré l’an 1349, le viii Septembre, iour de la Nativité Nostre-Dame. Ce Doyen, fils d’Aruier seigneur de Saffre et de Beatrix sa femme, auoit eu pour frere Haruier Chanoine de Lengres, Guy Seigneur de Saffre, et pour saeur Eluis mariée deux fois du viuant de ses pere et mere: premierement à Iean de Mussey, duquel elle eut deux fils; à sçauoir, Iehan de Mussey seigneur de Iours, et vn Hugue qui fut moine à S. Germain d’Auxerre. Et en secondes nopces à Iehan seigneur du Val d’Olligny. Guy seigneur de Saffre auoit eu trois fils; Haruier, pere de Iehan 1493B seigneur de Saffre, et de ses saeurs, Iehan Chanoine de Lengres, et Simon de Saffre. Le Doyen Iehan par son testament auoit nommé ses nepueux Iehan le Chanoine, et Simon freres, ses heritiers, chacun pour vne tierce partie: et pour l’autre tierce, Iehan seigneur de Saffre, et ses saeurs, enfans de son autre nepueu Haruier pour lors decedé. Iehan de Mussey, seigneur de Iours, pretendoit la moitie de l’hoirie du Doyen son Oncle. Le procez fut mené deuant Robert de Lugny, Chancelier de Bourgongne, et deuant plusieurs Seigneurs choisis arbitres, entre lesquels est nommé en l’an 1350 Eudes de Fontaines Cheualier.

33. Accord de Iehan Sire de Saffres, Cheualier, fils de Haruier seigneur de Saffres, et de Iehanne de 1493C Choiseuil, auec Aalix de Gissey sa belle-mere, remariée pour lors en secondes nopces à Guichard de Valote Cheualier; comme tuteresse de 599 Guillemote et Huguote de Saffres, ses aisnées filles, qu’elle auoit euës dudit Haruier son premier mary. La date est du Mardy auant la feste de Nostre-Dame en Septembre 1351.

34. A Diion, le premier iour de Mars 1353, dans l’Hostel de Eudes de Saulx, sire de Vantoux, ledit Eudes et Haymes de Dambirin Cheualier, esleus arbitres par compromis des parties, rendent sentence sur le reiglement des partages de la succession de fut Dame Simone de Pontaillé; entre Jehan de Fontaines, Robert, Richard, Isabeau, et Iehanne freres et 1493D saeurs, enfans de ladite Simone, qu’elle auoit eus de Hugues seigneur de Fontaines son premier mary, d’vne part; et Iehan Dart Cheualier au Comté de Bourgongne, son dernier mary, et Iehanne, Marguerite, et Marie ses filles qu’elle auoit euës dudit Iean Dart, d’autre part.

35. JOANNES de SAFFRIS canonicus Lingonensis condit testamentum, die Martis XIII, Iulii, 1365. Eligit sepeliri in ecclesia Lingonensi, in capella S. Andreae, a sinistris tumuli Herveri de Saffris avunculi sui.

36. Iehan Seigneur de Saffres Cheualier, viuoit en l’an 1367, le Mercredy iour de S. Mathoi Apostre, et en l’an 1378.

37 Hvgve ou Huguette de Saffres, saeur de Iehan 1494A Seigneur de Saffres, estoit femme de Huguenin de Varannes, en May, 1371.

38. Traicté de mariage entre noble homme Huot de Saigney Escuyer, et noble Damoiselle Isabel de Saffres, fille de Iehan Seigneur de Saffres Cheualier, et saeur de Philibert de Saffres. Le Mardy auant la feste de S. Vincent 1381. C’estoit desia 1382, à compter depuis Noël à la façon de Rome. Huot de Saigney auoit eu auparauant pour femme Isabeau de Blaisey, et auoit eu d’elle un fils, nommé Philibert, desia pour lors 600 decedé, aussi bien que sa mere.

39. RICHARDUS erat dominus villae de Fontanis prope Divionem, die Lunae post festum Conceptionis beatae Mariae virginis, 1384.

40. Hvgve de SAFFRES, femme de feu noble homme 1494B Huguenin de Varennes Escuyer, cede la somme de dix francs d’or à son frere Iehan de Saffres Cheualier, le Vendredy apres la feste de Toussaincts, 1385.

41. Hves de SAIGNEY, Cheualier, et Seigneur de Saffres à cause de sa femme Isabel, consent à l’assensissement perpetuel d’vne vigne de trente ouurées, sise au finage de Gressigny; fait à Mathie Crepel, dit Duret, et à Estiennote sa femme, par Messire Iehan de Ville sur Arce, Seigneur de Gressigny en partie, et Marguerite de Saffres sa femme: le XXIV iour d’Octobre, 1389. Il semble que cette Marguerite fut soeur puisnée d’Isabel Dame de Saffres.

42. Savvegarde donnée par le Bailly de Dijon, au nom du Duc de Bourgongne, à noble homme Guillaume de Marrey Escuyer, Seigneur de Fontaines les Dijon 1494C du chef de Damoiselle Marie sa femme; pour la manutention et conseruation de tous leurs biens et droicts, en la Seigneurie de Fontaines, et en toutes ses appartenances. Le XVIII Nouembre 1391.

43. ANNO Domini 1394, die Lunae ante festum Corporis Christi, scribit de quodam negotio Stephanus Coquel castellanus regius de Colchis, Viro nobili et potenti domino Joanni, domino de Fontanis, militi, cambellano domini nostri regis.

44. Isabeav qualifiée Dame de Saffres en partio, en Nouembre 1396.

45. Par un tiltre daté du Vendredy, XIII Feburier, veille de S. 601 Valentin, 1399, il se preuue que Guyot de Saigny Escuyer, estoit frere de Huë de Saigny 1494D iadis Cheualier: que leur mere fut Marie de Bieuey: et que Huë de Saigny estoit ia decedé, delaissant vefue Isabel de Saffres iadis sa femme, auec Antoine et Catherine leurs enfans.

46. Traicté de mariage de Huguenin de la Perriere Escuyer, avec Katherine de Saingney, fille de feu Huë de Saingney Cheualier et de Dame Isabel de Saffres, presente à se traicté dans lequel se fait le partage des biens de ladite Katherine, et de son frere Antoine de Saingney. Le 1 jour de May 1401.

47. Guyot de Saigney Escuyer, Seigneur de la Mote de Rouure sur Aube, et frere de feu Huë de Saigney Cheualier, fait accord auec Isabeau Dame de Saffres sa belle-saeur, comme tuteresse d’Antoine de Saigney son fils moindre d’eage, et auec 1495A Huguenin de la Perriere Escuyer, et Katherine de Saigney sa femme, touchant quelque somme qu’il pretendoit luy estre deuë 1403.

48. Isabel de Saffres, vefue de Huë de Saingney, reprend ses fiefs de Iehan Duc de Bourgongne, Comte de Neuers, et Baron de Donzi. A Dijon, XX Iuin, 1404.

49. Liebaud de Lugny Chevalier, et Isabel de Saffres, Seigneurs communs dudit lieu de Saffres, font accord entr’eux, 1411.

50. Gvillavme de Marey Escuyer, Seigneur de Fontaines les Talant à cause de Damoiselle Marie sa femme, fille heritiere du Seigneur de Fontaines Escuyer pour lors ia decedé; reconnoit tenir en fief et hommage du Duc de Bourgongne, la forte maison et 1495B forteresse dudit Fontaines, auec toutes les appartenances et dépendances de la mesme seigneurie, au dénombrement desquelles est faite mention d’vne vigne, dite 602 la vigne de Sainct Bernard. Conjointement il fait pareil hommage audit Duc, du fief de Vernoul Le XXII May 1413.

51. Gvillavme de Marey, et Marie de Fontaines sa femme, Seigneur et Dame de Fontaines les Dijon, traictent du mariage de leur fille Amyote de Marey, auec Antoine de Saigney Seigneur de Bissy les Pierres en partie. Le XXV Iuin 1418.

52. Alexandre et Bernard de Marey, fils de Guillaume de Marey et de Marie de Fontaines, Seigneurs de Fontaines, apres la mort de leur mere Marie, donnent assignal du dot de leur saeur Amyote, iadis mariée 1495C auec Antoine de Saigny Escuyer, Seigneur de Saffres en partie. Le XXVIII Iuin 1424.

53. En Febvrier de l’an 1429, Iehan de Champlite, Cheualier, Seigneur de Vonges, au nom de sa femme Odote de Marey absente, partage l’hoirie de fut Damoiselle Marie de Fontaines, iadis fille de Richard de Fontaines, et de Damoiselle Philippe de Saulx Seigneur et Dame dudit Fontaines: auec Alexandre de Marey, et Bernard de Marey, Escuyers, et Perrenote de Marey, freres et saeur de ladite Odote, et tous enfans legitimes de noble homme Guillaume de Marey, Escuyer, sieur de Giry et de Gippy au Comté de Neuers, et de ladite Marie de Fontaines. Alexandre du consentement et aggreement de Damoiselle Marguerite de la 1495D Plectiere sa femme: et pareillement Bernard du consentement et aggreement de Damoiselle Alais de Perron sa femme. Ils partagent entre eux quatre la seigneurie de Fontaines, et toutes ses appartenances, auec la terre d’Oigny pres de S. Iulien. Et leur saeur Amyote n’entre point en ce partage, comme ayant receu ses appointemens de ses pere et mere 603 lors de son mariage auec Antoine de Saigny des l’an 1418. Il est fait mention dans ce traicté, de la grosse tour de Fontaines, vulgairement dicte La tour Monsieur S. Bernard, et du cellier ou chambre de la mesme tour dans laquelle fut né monditsieur S. Bernard. Ils establissent Girard Boulon leur principal officier, et Maire de Fontaines.

54. Alexandre de Marey Escuyer, Seigneur pour la 1496A quarte partie, de la forteresse, ville, terre, seigneurie, et appartenances de Fontaines les Dijon, vend tout ce qu’il possedoit en ce lieu par droit d’aisnesse ou autrement, à Reuerend Pere en Dieu, Monsieur Iehan Rolin Evesque de Chalon sur Saone, pour la somme de cinq cens soixante quatre francs. Le XXII Mars 1434.

55. Amyote de Mairey, fille de feurent Guillaume de Mairey, Escuyer, et Damoiselle Marie de Fontaines, Seigneur et Dame dudit Fontaines; authorisée de son mary Antoine de Saigny, Escuyer, seigneur de Saffres et de Bissy la Pierre, en parties; partage les biens de ses pere et mere, auec Bernard et Alexandre de Mairey ses freres; sa sauer Perrenote de Mairey, femme de Iehan de Chauanges, Escuyer; et Oudot, 1496B Iehan, et Huguette, freres et saeur, moindre d’ans, enfans de feu sa saeur Dame Oudote de Mairey, femme de feu Messire Iehan de Champlite, Cheualier, Seigneur de Vonges. Et accepte pour sa part de l’hoirie les terres, villes, chastelleries, et maisons fortes de Giry, de Gippy, Chastinges, et autres terres iadis appartenantes è ses pere et mere au Comté de Neuers: auec la justice haute, moienne et basse; les rentes, censes, tailles, terres arables, vignes, prez, estangs, bois, riuieres, fours, moulins, hommes, femmes, mainsmortes, espaues, et toutes autres redeuances et appartenances desdites 604 seigneuries. Ce traicté passé à Viteau, le XVI iour du mois de Ianuier de l’an de l’Incarnation de nostre Seigneur 1438.

56. Pierre de Beffromont Seigneur de Charny, 1496C traicte auec Bernard de Marey de quelques droicts que ledit Bernard pretendoit auoir à la succession d’Anne de Saulx, femme dudit Pierre, le XIV Ianuier 1443. Ledit Pierre de Beffromont qualifié Comte de Charny en d’autres Lettres du V Iuin 1468, confirmatiues des precedentes.

57. Traicté de mariage entre Antoine de Saigny Seigneur de Saffres, Damoiseau, et Katherine de Montbeliard. Le XX Ianuier 1445.

58. Bernard de Marey Escuyer, Seigneur de Fontaines, et Damoiselle Alix Perron sa femme, eurent proces pour vne querelle, auec Madame de S. Iulien et ses officiers. Le XXVIII Iuillet 1446.

59. Pierre et Iehan de Saigny Escuyers, auec authorité 1496D et licence de leur pere, noble Seigneur Antoine de Saigny, Escuyer, seigneur de Saffres, font partage entre eux de l’hoirie de feu leur mere, Damoiselle Amyote de Mairey iadis Dame de Giry en Niuernois en partie: et coniointement des successions qu’ils esperoient d’Alexandre et Bernard de Mairey leurs oncles, freres germains de leur dite mere Amyote. Pierre de Saigny prend pour sa part l’hoirie de sa mere, à sçauoir le bien du Niuernois. Iehan de Saigny se contente des successions à venir d’Alexandre et Bernard ses oncles: ne fust que les cheuances et seigneuries de leurs oncles vinssent à diminuer par fortune de guerre ou autrement; car en ce cas Pierre de Saigny recompenseroit son frere Iehan au plus pres de Grancey le chastel, par arbitrage de deux de leurs 1497A 605 parens et amys. Ils se chargent tous deux de bien et honorablement marier Anne, Iehanne, et Marie de Saigny leurs saeurs germaines. Fait le IX iour de Mars 1448.

60. Avtre traicté du XXVI Auril 1450, touchant l’hoirie de Damoiselle Amyote de Mairey; par lequel Pierre de Saigny son fils, qui auoit esté cy-deuant partagé des biens que feu sa dite mere possedoit dans le Comté de Neuers; consent que si Iehan, Anne, Iehanne, et Marie de Saigny ses frere et saeurs, tous enfans de ladite Amyote, se trouuent désaduentagez en ce partage, il soit tenu pour nul; et qu’ils rentrent tous dans la mesme communion de biens, en laquelle ils estoient auparauant; comme si aucun partage n’auoit été fait entr’eux.

1497B 61. Le XII Mars 1458 (c’estoit desia 1459, à compter dez le iour de Noel, ou dez le 1 Ianuier) se passerent les traictez de mariage de Bernard de Bruillart Escuyer, auec Anne de Saigny: et de Ioffroy de Bruillart Escuyer, auec Iehanne de Saigny: par accord et aggréement de noble homme Erard de Bruillart Escuyer, seigneur de Aisanuille, et de Arcy sur Quehure, pere desdits Bernard et Ioffroy: et d’Antoine de Saigny Escuyer Seigneur de Saffres en partie, pere desdites Anne et Iehanne; comme aussi de Pierre, Iehan et Marie de Saigny, freres et soeur desdites Anne et Iehanne, tous enfans d’Antoine de Saigny.

62. Le I Decembre 1462 se traicte le mariage de Marie de Saigny, saeur de Pierre et Iehan de Saigny, auec Estienne de Ruffey; duquel mariage nasquit Katherine 1497C de Ruffey, mariée l’an 1482, le Dimanche IX Iuin, à Pierre de Coublans, fils de Guillaume de Coublans Seigneur de Boussenois.

63. Alixandre de Mairey Escuyer, Chastellain de Vadans, 606 fait donation entre vifs à noble et puissant Seigneur Iehan de Poictiers Cheualier, sire d’Arcis, de Vadans, et de Souuans, de toute la succession de Bernard de Mairey son frere nouuellement trespassé: pour s’acquiter aupres de luy de la somme de cinq cens escus d’or, dont il lui estoit redeuable; et en consideration des grands secours, amitiez, bontez, douceurs, et courtoisies inestimables qu’il auoit receuës de luy. Le penultième iour d’Auril, apres Pasques, 1463.

1497D 64. Traicté de mariage entre Pierre de Saigny, fils d’Antoine de Saigny Seigneur de Saffres, et Roline de Choiseul, fille de Guillaume de Choiseul Escuyer, sieur de Clemont. Ledit traicté fait par ledit Antoine de Saigny, pere de Pierre; par Catherine de Montbeliard seconde femme dudit Antoine, et bellemere de Pierre; et par Iehan de Saigny sieur de Giry, frere dudit Pierre. Le XVIII Mars 1466.

65. Pierre de Saigny Cheualier, Seigneur de Saffres, de Mairey sur Tille, et de Monsson en partie. Le VIII Mars 1484. Le mesme dit encore Seigneur de Fontaines en partie, le Mardy XII Iuin 1481 et XXV Feburier 1485, et encore en Feburier 1486.

66. Bernard de Bruillard Escuyer, traicte de quelque somme d’argent du mariage de sa femme Anne 1498A de Saigny, saeur de Pierre de Saigny, Cheualier, Seigneur de Saffres et de Monsson en partie. Le Vendredy XVII Octobre 1483.

67. Traicté de mariage entre Othenin de Cleron, fils de Simon Seigneur de Cleron, et Marie de Saigny, fille aisnée de Pierre de Saigny Cheualier, Seigneur de Saffres, et de Roline de Choiseul. Le XVIII Nouembre 1487.

68. Pierre de Saigny, et Roline de Choiseul traictent auec Othenin de Cleron, mary de leur fille aisnée Marie de Saigny, 607 pour les mariages d’Anne et Iehanne aisnée leurs filles: et pour les appointemens de Iehanne maisnée, et Marguerite leurs autres filles, lesquelles debuoient estre mises en religion. Le IX d’Aoust 1488.

1498B 69. Pierre de Saigny Cheualier, et François de Ferrieres Escuyer, sont dits conseigneurs de Saffres le second Iuillet 1489.

70. Pierre de Saigny, dit heritier de son pere Antoine, et de Iehan son frere, le Sambedy XXXI Octobre 1489.

71. François de Ferrieres Escuyer, qualifié Seigneur de Saffres en partie, es années 1485, 1489, 1490.

72. On traicte le mariage de Iehanne de Saigny fille de Pierre de Saigny et de Roline de Choiseul, auec noble homme Girard de Chappes Escuyer, Seigneur de Romenay, demeurant à Flauigny. Le I Feburier 1491.

1498C 73. Traicté de mariage d’Anne de Saigny, fille de Pierre de Saigny et de Roline de Choiseul, auec Warin de Sainct Banssonem sieur d’Ymonuille, fils d’Ancellin d’Essey sieur de Sainct Banssonem. Du XXIII Octobre 1493.

74. Testament de Pierre de Saigny Cheualier, Seigneur de Saffres en partie, fait le IV Iuin 1494; par lequel il institue ses heritiers vniversels, noble Seigneur Othenin de Cleron son beaufils, et Marie de Saigny sa fille, femme dudit Othenin.

75. Marie de Saigny femme d’Othenin de Cleron, saeur de Marguerite et Guillette de Saigny Religieuses à Trisenon au Diocese d’Auxerre: toutes trois filles de Pierre de Saigny et de Roline de Choiseul, 1494.

1498D 76. Lovys de Brancion Escuyer, Seigneur de Saffres en partie. Le XXIII Octobre 1496.

608 77. Roline de Choiseul, dite vefue de Pierre de Saigny, le IX Feburier 1496.

78. Iehannette de Domprey Dame de Cleron, relicte de Simon de Cleron, constituë ses heritiers universels Othenin et Claude de Cleron ses fils: donnant pension à vie à Messire Simon de Cleron Abbé de Montbenoist et de Goille; et à Iehan de Cleron Chanoine de Besançon et Curé de Vercel, ses deux autres fils. Le XXII Nouembre 1497.

79. Othenin de Cleron originaire de la Comté de Bourgongne, naturalisé François par le Roy Louye XII. A Melun, en Septembre 1500.

80. Othenin de Cleron, qualifié Seigneur de Saffres, 1499A et de Fontaines en partie. Le VII Septembre 1500, et du depuis le XXII May 1523.

81. Le VIII Febvrier de l’an de l’Incarnation de nostre Seigneur 1502, Noble et puissante Dame Marie Chambellan, Dame pour la moitié par indiuis à Fontaines les Diion, (laquelle moitié auoit auparauant appartenu à Damoiselle Marguerite Rolin) femme de noble et puissant Seigneur Messire Guy de Rochefort, Cheualier, Chancelier de France, seigneur de Pluuot, l’Abergement, Rochefort, et Caseau; prit possession de ladite moitie de la seigneurie de Fontaines, par Procureur, qui fut Louys Seruant, Chastellain de Pluuot: lequel démit de leurs charges tous les anciens officiers: puis les restablit le mesme iour au nom de ladite Dame: et fut publiée ladite prise 1499B de possession dans les halles, en l’assemblée des officiers et de tout le peuple.

82. Lovys de Brancion, mary de Iehanne Maillardet, fait eschange auec Othenin de Cleron seigneur de Saffres, de sa part de la seigneurie de Saffres, et de celle de Hiz en Auxois, 609 et encore de quelques autres de ses biens et droicts, pour deux cens francs de rente. A Dole, le XXIII Iuillet 1503.

83. Joanna de Saigny, ex Sacrista Puteiorbis, eligitur ejusdem monasterii abbatissa 25 Junii 1504, indictione VII; et confirmatur 9 Julii per vicarium generalem Joannis d’Amboise Lingonensis episcopi. Haec fuit soror natu minor cognominis Joannae, quae jam ex anno 1491 Girardo de Chappes desponsata 1499C fuerat. Vide supra ad numerum 72.

84. Ieanne de Saigny, soeur de Marie de Saigny, et vefue de feu Girard de Chappes Seigneur de Romanney; tutrice de Iacques, Iehanne, et Katherine de Chappes ses enfans, traicte auec Othenin de Cleron son beaufrere; luy quittant ce qu’elle pouuoit pretendre des successions de Pierre de Saigny et Roline de Choiseul ses pere et mere, moyennant vne certaine somme de deniers. Le XX Decembre 1508.

85. Dame Catherine de Ruffey, vefue de noble homme Pierre de Coublan, et Claude de Coublan son fils, font donation de la terre de Saigny proche Grignon, à Othenin de Cleron, et à Marie de Saigny sa femme. Le XVIII Mars 1511.

1499D 86. Othenin de Cleron traicte auec son frere Iehan de Cleron Seigneur de Belmont, pour les successions de feu leur mere Iehannette de Domprey, et de Louyse de Cleron iadis leur tante; et de Iehan de Cleron Chanoine de Besançon, et de Claude de Cleron Seigneur de Scay iadis leurs freres. Le V Iuin 1511.

87. Iehanne de Saigny, qualifiée Dame de Beurizey, et de Romanney, és années 1527 et 1528. Il semble qu’apres la mort de son premier mary Girard de Chappes Seigneur de Romanney, elle se soit remariée à vn Seigneur de Beurizey.

88. 610 Traicté de mariage de Pierre de Montigny Escuyer, Sieur de Chaumont le Bois, et de Barbe de Cleron, par Othenin de Cleron pere de ladite Barbe, et par Iehan, Claude, et Guy de Cleron ses freres, 1500A apres la mort de Marie de Saigny leur mere. Le VI Feburier 1529.

89. On fait le traicté de mariage de Chrestienne de Cleron, soeur de Claude et Guy de Cleron, tous enfans d’Othenin de Cleron et de Marie de Saigny, auec Ioachim Du Bois Escuyer, Seigneur de Posainges. Le XV Septembre 1533.

90. Traicté de mariage de Guy de Cleron, fils d’Othenin de Cleron pour lors encore viuant, et frere de Claude de Cleron, et beaufrere de Pierre de Montigny, auec Philiberte de Moisy, fille de Iehan de Moisy et de Iehanne de Saincte Croix. Le XXII Decembre 1533.

91. Barbe de Cleron, vefue de feu Pierre de Montigny Escuyer et Seigneur de Chaumont le Bois, fait 1500B donation de tout son bestial, de deux licts, et de quelques autres meubles, à Guy de Cleron son frere. Le V Feburier 1538.

92. Antoine de Cleron, femme de Iehan de Colombier Escuyer, Seigneur d’Oigny, quitte à son frere Guy de Cleron tout ce qui luy pouuoit aduenir des successions d’Othenin de Cleron et Marie de Saigny leur pere et mere, et de leurs freres et soeurs decedez; pour la somme de deux mille liures tournois. Le VI Mars 1541.

93. Philiberte de Moisy, vefue relicte de Guy de Cleron, en l’an 1544, XI Mars est dite tutrice et administratrice des corps et biens de Ioachim et Bernarde ses enfans.

94. Av second iour de Iuin de l’an 1560 se fait 1500C le traicté de mariage de Bernarde de Cleron, fille de Guy de Cleron Cheualier, Seigneur de Saffres et de Belmont, et de Philiberte 611 de Moisy Dame de Villy le Monstier; auec François de Pontaillé, fils de Louys de Pontaillé: du consentement de Leonard de Pontaillé, Cheualier de l’Ordre de S. Iean de Ierusalem, oncle paternel dudit François; et d’Antoine d’Oyselet Escuyer, Sieur de la Villeneuue, et Thomas de Cleremont Cheualier, Sieur de S. George et de Rupt, ses oncles maternels.

95. Le XXI Septembre 1561 se traicte le mariage de Ioachim de Cleron, auec Françoise de Pracontal, fille de Laurent de Pracontal Seigneur de Soussé, etc.

96. Arvier de Cleron, Seigneur de Cleron et de 1500D Saffre en partie, fils de Claude de Cleron frere aisné de Guy de Cleron, partage par arbitres ce qu’il auoit à Saffre, auec son cousin Ioachim fils de Guy de Cleron Le XXIII Auril 1567.

97. Ioachim de Cleron fait son testament le XXVI Octobre 1567.

98. Ioachim et Aruier de Cleron partagent l’hoirie de feu Chrestienne de Cleron leur tante. XI Ianuier 1569.

99. François de Cleron Seigneur de Pousanges, et de Saffres en partie, emprunte quelques tiltres concernans la seigneurie de Gresigny, de Ioachim de Cleron Seigneur de Saffres, son oncle. Le I Decembre 1583.

100. Reprise de fief de la seigneurie de Fontaines 1501A par Humbert de Rochefort. Le second Iuin 1584.

101. Gvillavme de Damas ayant acquis depuis peu la seigneurie de Fontaines dudit Humbert de Rochefort, la reprend de fief du Duc de Bourgongne, le XIII Iuillet 1587.

102. Se traicte le mariage d’Antoine de Cleron, et de Philiberte de Damas par leurs peres, meres et autres parens: present entre autres François de Cleron Seigneur de Pousanges, 612 et de Saffre en partie. Le XXVII Novembre 1588. Antoine est dit fils de Ioachim de Cleron, et de Françoise de Pracontal. Philiberte estoit fille de Iehan de Damas Seigneur de S. Riran, et de Magdeleine de Saulx.

103. Traicté de mariage d’Anne de Cleron, fille de Ioachim de Cleron et de Françoise de Pracontal; 1501B auec Iacques de Chenu Escuyer, Seigneur de Souleaux, fils de François de Chenu, et de Marguerite de la Riuiere. Le XXIV Iuillet 1596.

104. Ioachim de Damas Sieur du Rousset, le XXVII Auril de l’an 1602, reprend de fief la seigneurie de Fontaines, comme l’ayant acquise par decret sur Guillaume de Damas.

105. Ioachim de Damas vend aux Reuerends Peres Feuillans le chasteau de Fontaines, l’an 1613, au lieu et place duquel ils ont basti du depuis vne eglise et monastere, auec aggreement de sa Maiesté, et de toutes les Puissances.

106. Contract de mariage entre Messire Claude de Moisy Cleron, Cheualier, Baron de Saffre, et de Villy le Monstier, fils d’Antoine de Cleron et de Philiberte 1501C de Damas, et Dame Gabrielle Dauion, fille de Claude Dauion Cheualier, Baron de Poussay, etc., et de Dame Anne de Marcocey. Le second Feburier, 1620.

107. Avtre traicté de mariage dudit Claude de Moisy Cleron, Baron de Saffre, auec Dame Marguerite de Chaugy Rossillon, fille de Messire Guy de Chaugy Cheualier, Baron de Rossillon, etc., et de Dame Diane de Chastelu. Le III. Mars, 1632.

CXLII Otho de Sauz, Willelma ejus uxor, filius primoaenitus Guido. 1190. (Ex autographo S. Benigni Divionensis.)

613 Ego MANASSES, Dei gratia Lingonensis episcopus, notum facio universis quia cum inter dominum 1501D Othonem de Sauz, et Petrum abbatem Sancti Benigni Divionensis controversia verteretur, super molendino quodam quod in villa comitis idem Otho contra jus ejusdem abbatis aedificabat. Tandem ante praesentiam nostram convenientes, tali modo pacifice composuerunt. Siquidem ipse Otho a nobis diligenter admonitus, quidquid juris in ipso molendino, sive aquae cursu, habebat, vel habere se dicebat, totum sine aliqua exceptione Deo et ecclesiae Beati Benigni in eleemosynam libere concessit. Servatorium vero piscium, quod ipse super idem molendinum construebat, sibi in vita sua tantum retinuit; sed ut post decessum suum in jus et proprietatem jam dictae ecclesiae veniat, testamenti traditione pro animae suae remedio dedit. Et quia in constructione jam dicti molendini multas expensas fecerat, 1502A dictum fuit a nobis, et ab utraque parte receptum est, ut abbas domino Othoni XXII libras Divionenses daret; quod et fecit. Praedictam vero eleemosynam, tam molendini quam servatorii, fecit dominus Otho in manu nostra, laude Guidonis filii sui primogeniti, et dominae Willelmae uxoris suae, et aliorum haeredum suorum.

Testes sunt 614 domnus Petrus abbas Besuae, Wido de Arc monachus Divionensis, Arnaudus decanus Casnedi, Oddo de Granceio miles Templi.

Actum est hoc anno ab Incarnatione Domini 1190.

CXLIII. Gile Sire de Fontaines. 1310. (Extraict de I’Inventaire des tiltres de la Chambre des Comptes de Dijon.)

1502B Gile Sire de Fontaines declare que le Duc de Bourgongne luy a octroyé, qu’il puisse faire creneler sa maison fort de Fontaines, laquelle il confesse estre du fief lige dudit Duc. 1310.

CXLIV. Iehan Seigneur de Fontaines pour la quarte partie: Robert son frere, aussi Seigneur de Fontaines pour la quarte partie: Simone leur mere Dame de Fontaines pour la moitié 1350 (Copié sur l’original de la chambre des Comptes de Dijon.)

A Tous ceux qui verront et orront ces presentes Lettres. Ie Iehans de Fontaines prés Dyion, Escuiers. fais sauoir que ie hay promis foy et seruice à noble homme Monsieur le Comte de Roucy, Gouuerneur de 1502C la Duchie de Bourgoigne par le Roy nostre Sire, aiant le bail doudit Duchie, et à cause doudit bail. C’est à sauoir de la quarte partie dou chasteaul de Fontaines: de toute la messerie doudit leu: et de la quarte partie de la Iustice de Fontaines. En protestant d’esclarcir tous iours, se 615 aucunes autres chouses y hauoit, que en cest present esclarcisement ne fusient comprises. Et est à sauoir que Messire Iehans Darc Cheualiers, à cause de Madame Symone sa femme tient la moitie desdites iustice et Chasteaul: et Robers de Fontaines Escuiers mes freres la quarte partie d’ycels. En tesmonniaige de laquelle chouse, ie ay requis et obtenu le seaul de es causes dequoy l’on vse à Dyion en la court Monsieur le Duc de Bourgoigne, 1502D estre mis en ces presentes Lettres, faites et données à Dyion, le Semadi, iour de la Feste Saint Vincent, l’an de grace mil CCC et cinquante.

ADVIS AV LECTEVR.

Je vois en ce tiltre deux choses à remarquer. La premiere, que Iehan de Fontaines se dit auoir toute la messerie dudit lieu, bien qu’il n’eust que la quarte partie tant du Chasteau que de la justice. Il estoit la premierné de trois fils et deux filles. Ses deux freres puisnez estoient Robert, et Richard; et ses deux soeurs, Elizabeth, et Iehanne. Entant que premierné il estoit seul Seigneur en chef d’vn fief dominant, qui ne releuoit que du Duc de Bourgongne. C’est, à mon aduis, ce que porte le mot de messerie. Et ses conseigneurs ne tenoient leurs parts du chasteau, et de la iustice de Fontaines, que comme 1503A fiefs seruans, ou arrierefiefs, à raison desquels ils releuoient immediatement du Seigneur dominant. L’autre chose à remarquer, est que Simonne de Pontaillé leur mere, mariée en troisiémes nopcos à Iehan Darc Cheualier Comtois, tenoit (ce semble) la moitié de la Seigneurie de Fontaines en arrierefief, au nom de Richard, Elizabeth, et Iehanne ses autres enfans, encore moindres d’eage, comme tutrice et administratrice de leurs corps et biens. Ce Richard fut du depuis Seigneur en chef de toute la seigneurie de Fontaines: et Marie sa fille heritiere la porta en dot à Guillaume de Marey, d’ou elle passa auec le sang de la ligne paternelle de S. Bernard, dans les maisons de Saigny, 616 de Saffres, de Cleron, et autres des plus illustres de la Bourgongne, 1503B comme il se verra cy apres es Tables Genealogiques, que nous auons reseruées pour la fin de ce volume.

CXLV. Richard Seigneur de Fontaines, Iehan son frere iadis Seigneur du mesme lieu: Agnez et Iehanne filles dudit Iehan. 1366. (Extrait de l’original de la Chambre des Comptes de Dijon.)

Richard de Fontaines, Seigneur dudit lieu, ayant le bail et gouuernement de Agnez et Iehanne, moindres d’eage, filles de feu Iehan de Fontaines son frere, confesse au nom et à cause desdites filles, tenir en fief e. hommage de tres souuerain, puissant, et excellent Prince Monsieur le Duc de Bourgongne, tous les 1503C biens et droits qu’elles possedoient es villes de Saulon, d’Aubigney, et de Feenay. Le Sambedy apres la Sainct Barthelemy, l’an M. CCC. LX. et six.

CXLVI. Extrait d’vne lettre de Monsieur le Baron de Saffre à Monsieur de Chasan Conseiller au Parlement de Dijon, escrite à Beaune le 24. Nouembre 1632 cinq iours apres qu’on eut paracheué l’Inuentaire cy-dessus mentionné, en la pâge 585.

Pvis que desirez prendre la peine de voir les anciens papiers de nostre maison, ie vous en enuoye l’Inuentaire, passé et fait par Monsieur de la Place. S’il y a quelques manquemens aux dates, c’est que les papiers sont si vieux que la plus grande 617 partie ils ne les ont pû lire: et ont mesme manqué 1503D à plusieurs, qu’ils n’ont pas mis sur l’Inuentaire.

ADVIS AU LECTEUR.

Pay voulu icy rapporter ce témoignage irréprochable d’un Seigneur amy de la vérité; afin que si dans les extraits que i’ai produits de l’Inuentaire cy mentionné, il se trouve quelque défaut en la date des temps, ou bien és noms des personnes, on tasche de le redresser par quelque authorité plus certaine. En voicy 1504A vn exemple. Il est dit en la pâge 586. nombre 9. qu’en l’an 1200. Iehan de Fontaines voulant se mettre en religion, donna tout son bien à Guillaume de Fontaines. Cette date est contredite par plusieurs originaux rapportez cy-devant, es pâges 481. 523. et 525. qui nous apprennent que Iehan et Guillaume de Fontaines, frères, furent fils de Calon de Saux, Seigneur de Fontaines: et qu’ils viuoient es années 1267, 1276, et 1282. Ce qui me fait croire que si Iehan de Fontaines quitta ses biens à son frere Guillaume pour se faire religieux, ce fut enuiron l’an 1280.

CXLVII. Iehannette de Saux, fille de Marie Dame de Sauz, 1285. (Extrait du Chartulaire de l’Eglise Collégiale de Nostre-Dame de Sauz le Duc.)1504B

Au mois d’Aoust de l’an 1285, IEHANNOTTE de Sauz, femme de Guyot Pleepape, Escuyer, fonde en l’Eglise de Nostre-Dame de Sauz l’anniuersaire de sa mere MARIE iadis Dame de Sauz: ce qui est confirmé par GUILLAUME Sire de Sauz, frere de ladite Iehannotte. 618

CXLVIII. Epitaphe de Marguerite Dame de Sauz, couché sur tombe plate deuant la chapelle de S. Anne en l’Eglise des Dominicains de Dijon. 1290.

CI. GIST. MADAME. MARGVERITE. DAME. DE. SAVZ. FILLE. LE. CONTE. DE. VIENNE. TRESPASSEE. L’AN. DE 1504C GRACE. M. CC. LXXX. X. OV. MOIS. DE. SEPTEMBRE.

En cette inscription le nombre de LXXXX est partagé en LXXX. et X. suiuant la façon de parler du vulgaire, qui dit plus ordinairement quatrevingts et dix, que nonante. Au reste i’ay veu tiltre du mois de Ianuier de l’an 1269. (c’estoit desia 1270. à compter comme l’on fait à present, depuis le iour de Noel ou de la Circoncision) auquel Hugues Cuens de Vienne, et Sire de Paigney, fait mention de son amey fils et feal Guillaume d’Oiseler, mary de MARGVERITE sa fille. En suitte de quoy ie tiens plus que vraysemblable, que cette mesme Marguerite, apres la mort de son premier mary Guillaume d’Oiseler, espousa en secondes nopces Guillaume Sire de 1504D Sauz: si ce n’est que nous voulions dire qu’elle ayt eu vne soeur de mesme nom qu’elle, ce qui est assez rare dans les familles. D’autant que ce Hugues fut le dernier des Comtes de Vienne: et nous ne lisons pas que Guillaume son oncle, et son predecesseur, qui tint la Comté de Vienne depuis la mort de son frere Henry decedé l’an 1233, ayt laissé aucune lignée.

ìåòàëëè÷åñêèå ëåñòíèöû

Читайте также:

Добавить комментарий

Ваш e-mail не будет опубликован. Обязательные поля помечены *