«Descriptio Claraevallensis» — Auctor incertus
0569 DESCRIPTIO POSITIONIS SEU SITUATIONIS MONASTERII CLARAE-VALLENSIS.
0569A Si situm Clarae-Vallis nosse desideras, haec tibi scripta sint pro speculo. Duo montes non longe ab abbatia habent initium, qui primo angustae vallis interjectione distincti, quo magis ad abbatiam appropiant, majore hiatu fauces dilatant: quorum alter alterum abbatiae latus dimidium, alter totum occupat. Alter fecundus 1307 vinearum, alter frugum fertilis, jucundum visui, et usui commodum ministerium praebet: dum per devexa latera in altero crescit quod comedatur; quod bibatur, in altero. In summis montium frequens monachis labor est, amoenus quidem et quiete jucundior, ramale vetus colligere, et colligare fasciculos ad comburendum. Squalentes exstirpare dumos, et solis aptos ignibus aptare, eruderare sentes, evellere, destruere, disperdere 0569B (ut secundum Salomonem dicam) spuria vitulamina (Sap. IV, 3), quae crescentium arborum vel ligant ramos, vel radices suffodiunt, ne impediatur rigida quercus sublimi salutare sidera vertice, tilia mollis brachia explicare, fissilis et flexilis fraxinus libere se in altum extendere, patulave fagus in latum expandere.
Porro abbatiae pars posterior in latam desinit planitiem, cujus partem non modicam murus occupat, qui abbatiam diffuso cingit ambitu. Intra hujus septa multae et variae arbores variis fecundae fructibus instar nemoris pomarium faciunt: quod infirmorum cellae contiguum, infirmitates fratrum non mediocri levat solatio, dum spatiosum spatiantibus praebet deambulatorium, aestuantibus quoque suave reclinatorium. 0569C Sedet aegrotus cespite in viridi, et cum inclementia canicularis immiti sidere terras excoquit, et siccat flumina, ipse in securitatem et absconsionem et umbraculum diei ab aestu, fronde sub arborea ferventia temperat astra: et ad doloris sui solatium, naribus suis gramineae redolent species. Pascit oculos herbarum et arborum amoena viriditas, et pendentes ante se, atque crescentes immensae ejus deliciae, ut non immerito dicat: Sub umbra arboris illius, quam desideraveram, sedi, et fructus ejus dulcis gutturi meo (Cantic. II, 3). Aures suavi modulamine demulcet pictarum concentus avium: et ad unius morbi remedium, divina pietas multa procurat solatia, dum aer nitida ridet serenitate, 0570A terra fecunditate spirat, et ipse oculis, auribus, naribus, colorum, canorum, odorum delicias haurit.
Ubi pomarium desinit, incipit hortus intercisis distinctus areolis, vel potius divisus rivulis intercurrentibus. Nam licet aqua dormitans appareat, pigro tamen decurrit elapsu. Pulchrum et hic infirmis fratribus praebetur spectaculum, dum super viridem puri gurgitis marginem sedent, vitrea videre sub unda pisciculos ludere, et natatu obvio militarem repraesentare congressum. Aqua haec piscibus alendis, et rigandis oleribus duplici ministerio servit: cui Alba, famosi nominis fluvius, indefesso meatu fomenta ministrat. Hic per multas abbatiae officinas transitum faciens, ubique pro fideli obsequio post 0570B se benedictionem relinquit: qui ad hoc cum multo quidem labore conscendit, non integer, nec tamen otiose pertransit. Ipse quidem mediam vallem flexuosum intersecans per alveum, quem non natura, sed fratrum industria fecit, dimidium sui mittit in abbatiam, quasi ad salutandum fratres, et se, quod totus non venerit, excusandum, quippe qui totius capax canale non invenit. Et si forte amnis ipse inundans impetuoso excursu proruit, objectu muri retroactus subtus quo eum necesse est fluere, in se ipsum recurrit, et refluum denuo defluus amplexatur. Intromissus vero quantum murus, portarii vice, permisit, primum in molendinum impetum facit, ubi multum sollicitus est, et turbatur erga plurima, tum molarum mole far comminuendo, tum farinam cribro subtili 0570C segregando a furfure.
Hic jam vicina domo caldariam implet, se igni coquendum committit, ut fratribus potum paret, si forte sterilis vindemia cultoris industriae non bene responderit, et defectu sanguinis uvae, de filia fuerit festucae supplendus. Sed nec sic se absolvit. Eum enim ad se fullones invitant, qui sunt molendino confines, rationis jure exigentes, ut sicut in molendino sollicitus est, quo fratres vescantur, ita apud eos paret, quo et vestiantur. Ille autem non contradicit, nec quidquam eorum negat quae petuntur: sed graves illos, sive pistillos, sive malleos dicere mavis, vel certe pedes ligneos (nam hoc nomen saltuoso fullonum negotio magis videtur congruere) 0571A alternatim elevans atque deponens, gravi labore fullones absolvit: et si joculare quidpiam licet interserere seriis, peccati eorum 1308 poenas absolvit. Deus bone, quanta pauperibus tuis procuras solatia, ne abundantiore tristitia absorbeantur! quanta poenitentibus poenae alleviamenta dispensas, ne laboris violentia nonnunquam fortassis opprimantur! Nam quot equorum dorsa frangeret, quot hominum fatigaret brachia labor, a quo nos sine labore amnis ille gratiosus absolvit, etiam cum sine ipso nec indumentum nobis pararetur, nec alimentum? Ipse vero nobiscum participatur, nec aliud de labore suo, quo laborat sub sole, mercedis exspectat, quam ut, cum omnia diligenter perfecerit, liber permittatur abire. Tot ergo volubiles rotas rotatu 0571B rapido circumducens, sic spumeus exit, ut ipse quasi moli, et mollior fieri videatur.
Excipitur dehinc a domo coriaria, ubi conficiendis his quae ad fratrum calceamenta sunt necessaria, operosam exhibet sedulitatem. Deinde minutatim se, et per membra multa distribuens, singulas officinas officioso discursu perscrutatur, ubique diligenter inquirens quid quo ipsius ministerio opus habeat; coquendis, cribrandis, vertendis, terendis, rigandis, lavandis, molendis, molliendis, suum sine contradictione praestans obsequium. Postremo, ne quid ei desit ad ullam gratiam, et ne ipsius quaquaversum imperfecta sint opera, asportans immunditias, omnia post se munda relinquit. Et jam peracto strenue propter quod venerat, rapida celeritate 0571C festinat ad fluvium, ut vice Clarae-Vallis agens ei gratias pro universis beneficiis suis, salutationi ejus resalutatione condigna respondeat: statimque refundens ei aquas quas nobis transfuderat, sic de duobus efficit unum, ut nullum appareat unionis vestigium; et quem discessu suo tenuem et pigrum fecerat, mistus ei morantem praecipitat.
Sed quia eum loco suo restituimus, redeamus ad rivulos, quos post nos reliquimus, qui derivati a fluvio, passivis per prata vagantur excursibus, ut inebrient terram et infundant eam, et germinare eam faciant: ne cum verna temperie terra praegnans in partum solvitur, renascentia gramina humoris inopia marcescant; nec opus habeant mendicatis nubium guttulis irrigari, sufficienter cognati fluminis 0571D fota beneficio. Hi rivuli, vel potius sulci post peractum officium, fluvio qui eos evomuerat, absorbentur, et jam totus simul Alba collectus, prono decursu per devexa festinat. Sed quia jam eum longius conduximus, et ipse, secundum Salomonem, ad locum suum revertitur (Eccle. I, 7), revertamur et nos unde digressi sumus, et diffusam prati planitiem succincto sermone transiliamus.
Multum habet locus ille amoenitatis, multum quod mentes fessas allevet, luctusque solvat anxios, multum quod quaerentes Dominum ad devotionem accendat, et supernae dulcedinis ad quam suspiramus admoneat, dum ridens terrae facies multiplici colore, 0572A vernanti pictura oculos pascit, et suaveolentem naribus spirat odorem. Sed et dum video florem, dum sentio floris odorem, historias veterum memorant mihi prata dierum. Nam cum odoris delicias haurio, occurrit animo fragantiam vestimentorum patriarchae Jacob, suaveolentiae agri pleni fuisse assimilatam. Dumque oculos colore reficio, hanc recordor speciem purpurae Salomonis fuisse praelatam, qui in omni gloria sua liliorum agri decorem aequiparare non potuit, cum tamen nec ars ipsius sapientiae, nec potentiae deesset materia: et sic, dum foris fruor ministerio, non parum latenti delector mysterio. Hoc ergo pratum intercurrentis fluvii fovetur irriguo, et ad humorem ejus mittit radices suas: ideo non timebit cum venerit aestus. In longum autem 0572B tanto tractu distenditur, ut cum tonsum vellus gramineum sol in fenum torruerit, bis denis diebus conventum lassare sufficiat. Nec tamen solis monachis labor ille relinquitur: sed cum monachis tam Conversorum, donatorum, quam conductitiorum innumerosa multitudo desectas colligit herbas, et tonsam raro pectine vertit humum.
Hoc pratum inter se duae grangiae dividunt, quibus Alba ad dirimendam litem aequus arbiter et mensor accedit, qui suam cuique partem in funiculo distributionis assignans, se ipsum limitem facit, quem altera ad invadendam 1309 alterius partem transire non audeat. Grangias has non Conversorum esse habitacula, sed claustra monachorum crederes, nisi vel juga boum, vel aratra, vel instrumenta alia rusticanis 0572C apta laboribus, habitatores suos proderent, et nisi quod in eis libri non explicantur. Nam quantum ad aedificia spectat, ea magno monachorum conventui diceres et situ convenire, et decere venustate, et capacitate sufficere.
In parte prati, quae est muro contigua, de campo solido factus est lacus liquidus: ubi prius aestuans operarius, fenum falce secabat acuta, ibi frater aquarius sedens mobili per lubricam liquentis campi planitiem equo vectus ligneo, levem ramum pro calcaribus habet, quo cursum urgeat, et pro freno quo flectat. Explicatur rete sub undis quo implicetur pisciculus, et parantur ei escae quibus libenter vescitur, sed latet hamus in illis quo capitur incautus. Quo exemplo docemur spernere voluptates: quia nocet 0572D empta dolore voluptas; cujus tristes esse exitus nemo nescire permittitur, nisi qui vel non peccavit, vel non bene de peccato poenituit. Longe autem faciat Deus a nobis delectationem, secus cujus introitum mors posita est: quae secundum sapientis descriptionem, «apum par volantum, ubi grata mella «fudit, fugit, et nimis tenaci ferit icta corda morsu .» Laci ambitus per altum ripae marginem conserti vimineis ligatur radicibus, ne undae alluenti cedat terra fatiscens. Praeterfluenti rivo lacus hic pascitur, qui vix sexies senis pedibus sejunctus, per meatus exiles infundit ei aquas quibus alatur, et ipsas quoque eadem exilitate refundit. Unde et sic 0573A in eodem statu permanet, ut nec major sit influentibus, nec effluentibus minor: quia eadem mensurat et recipit, et rejicit eas.
Sed dum per plana cursu feror volatili, dum anhelus in arduis ilia duco, vel purpuream prati superficiem manu ipsius Sapientiae pictam, vel comata arboribus montium juga describo, arguit me ingratitudinis fons ille dulcissimus saepenumero mihi bibitus, et bene quidem meritus de me, sed a me male remuneratus. Objicit mihi cum exprobratione, quod saepe exstinguendae siti meae servierit, quod se meis non solum manibus, sed et pedibus lavandis humiliaverit, quod multa mihi impenderit humanitatis ac benignitatis officia: bono merito, mercede mala me respondisse; se in locorum catalogo locum ultimum, 0573B et pene nec ultimum fuisse sortitum, cui tamen pro sui reverentia primus deberetur. Et vere diffiteri nequeo sero me ipsius meminisse, quando ante ipsum alicujus memini. Verum ipse per decursus et discursus subterraneos tacite labens, ita ut 0574A nec leni murmure transitus ejus valeat deprehendi, instar aquarum Siloe, quae cum silentio vadunt, quasi prodi metueret, ubique caput suum cooperit, et sui declinat aspectus. Quidni crederem velle taceri, quem video nonnisi sub tecto velle videri? Hic ergo fons (quod boni fontis esse fertur indicium) ex opposito solis orientis oritur, ita ut aestivo solstitio roseam rutilantis aurorae faciem ex adverso salutet. Tugurio, vel, ut majori reverentia dicam, tabernaculo parvo et pulchro cooperitur et clauditur, ne undecunque sordes admittat. Ubi eum mons evomit, vallis deglutit: et in loco quo oritur, eodem quasi moritur, quin et sepelitur. Sed ne exspectes signum Jonae prophetae, ut tribus diebus et tribus noctibus delitescat absconditus: statim ad mille passus 0574B intra claustrum monasterii, quasi de corde terrae resuscitatus progreditur, et quodammodo redivivus apparet, visui tantum et usui fratrum se offerens, ne cum aliis quam cum sanctis sors illius amodo sit futura.
