«In coena Domini» — Auctor incertus
0949 ITEM IN COENA DOMINI SERMO. NOTA.
646 Hunc sermonem, in prioribus editis inter Bernardinos relatum, huc rejicere visum est cum subsequenti sermone, utpote a Bernardi stilo et genio alienum. Non reperitur in melioris notae codicibus, qui sinceros tantum Bernardi sermones continent, nec in primis Bernardi impressis.
0949B 1. Sedisti ad mensam divitis? diligenter attende quae apponuntur tibi; et scito quoniam talia oportet te praeparare (Prov. XXIII, 1, 2). In verbis istis loquitur Spiritus consilii voce suavi, sed et terribili. Vox suavis est, sed obedientibus: vox terroris contemnentibus. Recipientibus debentur praemia, rejicientibus intentantur supplicia. Vivent qui recipiunt, damnabuntur qui rejiciunt. Sedisti, inquit. Ecce principium hujusmodi verborum quantae suavitatis praefert insigne. Verba praecedentia suaviter sonant, affectum mulcent, et de sensuum ubertate mentem impinguant. Quae autem sequuntur, id est scito quoniam talia oportet te praeparare, dum intellectum quo plus exercent, plus terrent, de altitudine 0949C mysteriorum miro modo nos humiliant, sive propter incapacitatem. Dives itaque et potentissimus ille, Dominus est virtutum, et ipse Rex gloriae, cui dicitur per prophetam: Ut viderem virtutem tuam et gloriam tuam (Psal. LXII, 3). Ipse est qui aufert spiritum principum, terribilis apud reges terrae. Mensa ad quam resident fideles epulaturi cum eo, incarnatio ipsius est: Parasti, inquit, in conspectu meo mensam, id est incarnationis tuae remedium, quod semper attendo et recogito, adversus eos qui tribulant me (Psal. XXII, 5): ne more antiquo praevaleant, qui misero et exsuli insultare consueverant.
2. Porro in mensa et de mensa incarnationis Dominicae 0949D refectio acquiritur opulenta. Regia quidem ibi sumuntur fercula, et accuratiori arte diligentius praeparata, deliciosa multum ad saporem, solida ad nutrimentum, efficacia vero ad medicinam. Primum itaque 0950B ferculum est obedientia filialis, tribus contexta funiculis, habens humilitatem in corde, patientiam in ore, perseverantiam in bono opere. Christus namque factus est obediens Patri. Unde et ipse dicit, Non veni facere voluntatem meam, sed ejus qui misit me (Joan. V, 30): et in alio loco: Meus cibus est ut faciam voluntatem ejus qui misit me Patris (Joan. IV, 34). Quaeris de humilitate? Dominus omnium servuli forma indutus est; de paupercula virgine natus est. Ideoque cum liber esset a lege, factus est sub lege, sine querela conversatus est in lege. Cum publicanis et peccatoribus cibum sumpsit, discipulorum quos elegerat pedes lavit: hoc ab ortu suo usque ad finem vitae satagens, ut sicut in Matre specialis 0950C et sine exemplo fuit virginitas, sic in Filio singularis et unica esset humilitas. Quod si de patientia quaeritur, Sicut ovis ad occisionem ductus est, et propter iniquitates nostras vulneratus est, et cum iniquis deputatus est (Isa. LIII, 7, 5, 12). Ut etenim invisibilis videretur a nobis, et immortalis moreretur pro nobis, Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Joan. I, 14). Habitavit hoc Verbum in nobis obumbratum carne, quam pro nobis assumpsit ex nobis, Verbum in carne, sol in nube, mel in cera, lumen in testa, cereus in lucerna. Sustinuit 647 in assumpta carne incommoda nostra sine peccato carnis, portans in carne peccata nostra: et hoc totum non propter se, sed propter nos; ut redderet 0950D nos incolumes de infirmis, cohaeredes de extraneis liberos de servis. Si de perseverantia quaeris, obediens fuit usque ad mortem. Obedientia talaris est tunica, quam Joseph (quod sonat accrescens vel 0951A augmentum, id est quilibet perfectus dono clementioris gratiae, quae est mater credentium) singulariter induit.
3. Secundum ferculum est paupertas spiritualis, quam tria constituunt: depositio rerum et contemptus, vilitas et abjectio sui ipsius, abdicatio propriae voluntatis in omnibus. Voluntaria ergo paupertas, quae sine possessione vel desiderio habetur, quanto expeditior est, tanto securior est. Custos et magistra est virtutum hujusmodi paupertas: sicut e contrario radix est vitiorum immoderata rerum affluentia. Expedit esse nudos, cum diabolo, qui nudus est, luctaturos. Nudus athleta fortius dimicat: natator exuitur, ut fluvium transeat; viator rejectis sarcinulis bene cursitat. Nobilis itaque titulus voluntariae 0951B paupertatis, quam Christus docuit verbo, Beati, inquiens, pauperes spiritu (Matth. V, 3), etc. consecravit exemplo: nec enim habuit propriam domum, in qua caput reclinaret, et in qua cum discipulis Pascha manducaret; nec proprium habuit, unde tributum solveret. Commendavit eam etiam ore prophetico, dicens: Ego vir videns paupertatem meam (Thren. III, 1). Hujus paupertatis exemplum primi post Christum Apostoli ediderunt, quando in primitiva Ecclesia multitudinis credentium erat cor unum et anima una, et omnia communia (Act. IV, 32). Haec Religiosis Apostolorum sequacibus indicta est. Paupertas ista quae nec habet, nec habere desiderat, lateralem adjunctam sibi quaerit paupertatem, videlicet 0951C superbiae latentis contritionem: ut qui membrum Dei est, pauper sit spiritu, id est humilia et abjecta de se ipso sentiat et judicet; non applaudat sibi, non infletur de meritorum eminentia, nec aliis insultet. Quod Christus tenuit et servavit prae omnibus: unde et ad discipulos dicebat: Cum feceritis haec omnia, dicite, Quia servi inutiles sumus (Luc. XVII, 10). Tertio religiosus sit pauper spiritu, nihil unquam ex propria faciens voluntate, sed in omnibus et per omnia jugo mancipatus obedientiae. Haec sunt tria quae praemisimus verae religionis insignia, quae hominem Deo et Angelis reddunt conformem, coelestis patriae civem conscribunt et haeredem.
4. Tertium ferculum est mors Christi reverenda, 0951D prae omnibus sacramentis affectuosa. In hoc enim sacramento pietas magis enituit, gratia plus refulsit, charitas amplius radiavit. Ad mortem Christi tria praecipue respiciunt, non sine timore, non sine lacrymis et gemitu prosequenda: injuriarium multiformium illatio, manuum ac pedum in cruce confixio, sepulcri ac sepulti sub militum excubiis observatio. Porro sedere duo significat: potestatem judiciariam, et subjectionem voluntariam. Habes ad manum exempla congrua de utroque. Sede a dextris meis (Psal. CIX, 1); et illud, Vidi Dominum sedentem (Isa. VI, 1); atque illud, Cum sederit Filius nominis in sede majestatis suae (Matth. XIX, 28); signa sunt judiciariae potestatis. Caeterum ipsa Scriptura clamat, Surgite postquam sederitis, qui manducatis 0952A panem doloris (Psal. CXXVI, 2); et illud, Super flumina Babylonis illic sedimus et flevimus (Psal. CXXXVI, 1); et illud Christi ad discipulos, Sedete hic donec orem (Marc. XIV, 32): verba sunt debitae subjectionis. Christo igitur adhuc orante nequaquam surgere debemus per aliquam extollentiam, sed humiliari, et in bonis exercitari operibus convenit: ut quandoque post laborum, quibus hic afficimur, tolerantiam surgamus, loco et tempore suo promovendi ad coelestem gloriam.
5. Tu itaque, qui sedes ad mensam divitis, ferculis quae praemisimus appositis te ipsum subjiciens et humilians incarnationis Dominicae sacramento, non negligenter sed diligenter attende quae apponuntur tibi. Attende, inquam, ut discas in referendo 0952B gratiam non esse tardus aut segnis: ut discas ad singula dona agere gratias. Attende, inquam, ut nulla Dei munera debita gratiarum actione frustrentur; non grandia, non mediocria, non modica. Denique jubemur colligere fragmenta ne pereant, id est nec minima beneficia oblivisci. Nunquam non perit quod datur 648 ingrato. Terribile est quod sequitur, quia onerosum, et quasi impossibile videtur. Sed quibus? Mollibus, effeminatis, ignavis, in quibus libertate perniciosa, ruptis habenis continentiae, eunt quo volunt ebriae concupiscentiae, temulentique affectus, dum post carnem carnalius evagantur, dum mundum supra modum ambiunt et sequuntur. Sed quid est illud quod terribile judicant? 0952C Hoc est, Quoniam talia oportet te praeparare. Nota quoniam, compatiendo, commoriendo et consepeliendo te ipsum, et caetera. Dignum est enim et tibi multum expedit compati, commori, consepeliri passo, mortuo, et sepulto. Ad hoc enim facta sunt hujusmodi, ut his omnibus configuretur et conformetur vita christiani. Qui enim tanquam membrum Christi dicit se in Christo manere, debet sicut ille ambulavit, et ipse ambulare. Nam propter crucem piis dictum est: Qui sunt Christi, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis (Galat. V, 24). Propter sepulturam dictum est: Consepulti sumus cum Christo (Rom. VI, 4), etc.
6. Et ideo ut validius compungamur, ut amplius moveamur, et curramus per omnia; revolvamus 0952D singula contexendo resticulum, connexendo funiculum, connectendo fasciculum de omnibus et singulis quae facta referuntur, de humili Dei Filio, de summo Patris Unigenito, de Redemptore piissimo, de amantissimo fratre nostro. Occurrat itaque spiritualiter et ingerat se ipsum cordibus nostris Dominus Christus, proditus et venditus a discipulo, a Judaeis tanquam vile mancipium pretio satis exiguo comparatus, captus, tractus et ligatus, tanquam homo sine adjutorio; scisso etiam verberibus dorso, vellicatis genis, facie sputis illita, puncto vepribus capite, saucio latere, terebratis palmis, pedibusque confossis: qui tanquam jugulatori suo alludens, se ipsum non reluctans exposuit, et nudum corpus quasi incudem malleatorum ictibus patienter explicuit; dum 0953A pro nobis per hujus vitae pelagus ad patriam de exsilio transferendis, rapacibus piratis naulum propriae mortis exsolvit. Sed nec praetermittam myrrham, qua in cruce potatus est: sed neque illam, qua unctus est in sepulturam. Quarum in prima sibi applicuit meorum amaritudinem peccatorum: in secunda futuram mei corporis incorruptionem dedicavit. Hoc est celeberrimum et regale convivium, in quo justi epulantur, et exsultant in conspectu Dei, aut delectantur in laetitia.
7. Praeter haec omnia dulce pigmentum apponitur invitatis ad laetificandum de Cyprio vino, et pretiosis et peregrinis, quia nobis adhuc inexpertis, speciebus conditum. Botrus, inquit, Cypri, dilectus meus mihi. Praemissum erat in proximiore versiculo, Fasciculus 0953B myrrhae, dilectus meus mihi, scilicet Christus secundum carnem: botrus vero Cypri Christus est secundum deitatem. Fasciculus myrrhae, Christus in passione: botrus Cypri, Christus in resurrectione. Fasciculus myrrhae, grando et tonitrua Judaicae tempestatis: botrus Cypri. destructio totius adversariae potestatis. Fasciculus myrrhae, multitudo afflictionum; botrus Cypri, abundantia gaudiorum: illinc amaricans, istinc inebrians.
8. Sed non est praetereundum quod dicitur, Fasciculus myrrhae dilectus meus mihi inter ubera commorabitur (Cant. I, 13, 12). Ibi enim est cor. Et ubi est cor, ibi dilectio; et ubi dilectio, ibi dilecti mansio. Novit autem quicumque recte sapit, quantum christianae pietati expediat, quantum Dei servum 0953C deceat sacrosanctae passionis ipsius fidelius recolere beneficia, ad fruendum suaviter in conscientia, ad recondendum plenius per imitationem in memoria: quod est spiritualiter manducare corpus Domini, et sanguinem ejus bibere, ob amorem et reverentiam ejus, qui credentibus in se praecipit dicens, Hoc facite in meam commemorationem (I Cor. XI, 25). In quo etiam quam impium sit hominem tantae pietatis Dei esse immemorem, palam est omnibus; cum amici morientis vel peregre proficiscentis commendatam sibi sub aliquo signo memoriam nefas sit oblivisci. Siquidem hujus reverendae commemorationis mysterium suo modo, suo tempore, suo loco celebrare licet paucis hominibus, quibus et hoc traditum 0953D est mysterium. Rem vero mysterii omni tempore et in omni loco dominationis Dei modo quo 0954A traditum est, 649 id est debitae pietatis affectu, et sanctae imitationis effectu agere, tractare et sumere in salutem cunctis fidelibus in promptu est. Nam et Sacramentum sicut accipit ad vitam dignus: sic ad judicium et mortem propriam indignus, Sacramentum enim sine re Sacramenti, mors est sumenti: res vero Sacramenti etiam praeter Sacramentum, vita aeterna est accipienti. Quoties in commemorationem ejus qui pro te passus est, pie ac fideliter Christum imitando fueris affectus et devotus, corpus ejus manducas, et sanguinem ejus bibis, et quamdiu in eo manes per amorem, ipse vero in te per justitiae et sanctitatis operationem, in ejus corpore et in membris ejus computaberis. Et ideo si amas animam tuam, propter Christum perdere debes eam, sive ponendo ut 0954B martyr, si necessitas exegerit; sive affligendo districtius ut poenitens: quanquam et genus martyrii sit, spiritu facta carnis mortificare, illo nimirum quo membra caeduntur ferro, horrore quidem mitius, diuturnitate autem molestius. Habeamus ergo eorum quae contemptibilia Christo sunt illata, continuam et indesinentem memoriam: non utique otiosam, non tepidam, non torpentem, sed compassionis ardore super omnia plurimum delectantem, et imitationis privilegio omnia impetrantem. Unde propheta, Delectare in Domino, inquit, ut spreta mundi vitiorum omnium jucunditate suavior ejus recordatio sit; et dabit tibi petitiones cordis tui (Psal. XXXVI. 4), non carnis.
9. Porro tres sunt species, de quibus conficitur 0954C pigmentum, quod ad regalis convivii festivam exhilarationem apponitur: triumphalis reditus ab inferis, gloria resurrectionis, consessus ad dexteram Dei Patris. Cibi praedicti confortant: ista vero tria laetificant. Convivantes et invitati in tempore gratiae prae caeteris Apostoli et martyres esse creduntur, qui in fortitudine coelesti et spirituali exsultatione non ingrati vel immemores exhibiti a Christo convivii, retribuunt et offerunt de se ipsis qualia acceperunt. In desiderio et in agone isto sudant, currunt et laborant; quos eligit Deus, ut se ipsos hostiam vivam et Deo acceptam exhibeant. Et utinam Christus nobis indulgeat quantulacumque bonorum operum exsecutione, illorum vestigia humiliter adorare; 0954D qui est Deus benedictus in saecula. Amen.
